Tên chính: Carcinoembryonic Antigen Xét nghiệm liên quan: Tumor Marker ( Dấu ấn ung thư ) Carcinoembryonic antigen (CEA) là một protein được tìm thấy trong các mô phôi thai. Bởi vì một thời giansau khi em bé được sinh ra, mức độ phát hiện CEA trong máu biến mất. Ở người lớn, Nồng độ CEAbình thường ở trong máu rất thấp ( < 4 ng/mL ) . Khi nồng độ CEA tăng lên, nó có thể chỉ điểmcho biếtcó sự hiện diện của ung thư . Tuy nhiên, trong điều kiện lành tính cũng có thể có sự gia tăng CEAtrong máu. Xét nghiệm được sử dụng như thế nào? CEA được sử dụng chủ yếu để theo dõi điều trị bệnh nhân bị ung thư, đặc biệt là những người có ung thư ruột kết. Sau khi phẫu thuật, xét nghiệm CEA có giá trị trong việc theo dõi đáp ứng với điều trị và xác định bệnh đã tái phát. CEA cũng được sử dụng như là một chỉ điểm đánh dấu cho các loại bệnh ung thư khác, bao gồm cả ung thư trực tràng, vú, phổi, gan, tuyến tụy, dạ dày, và buồng trứng. Không phải tất cả các loại ung thư đều sản xuất CEA, kết quả xét nghiệm CEA cao không phải lúc nào cũng do ung thư. Do đó, CEA không được sử dụng để sàng lọc trong cộng đồng. Khi nào được chỉ định?Xét nghiệm CEA có thể được chỉ định khi bạn có các triệu chứng cho thấy bạn có khả năng bị ung thưđại tràng,hoặc những bệnh nhân đã được chẩn đoán bị một trong số các loại ung thư khác.Nồng độ CEAtrong máu cũng được đo trước và sau khi điều trị, để đánh giá sự thành công của điều trị. Kết quả thử nghiệm có nghĩa là gì? Khi bệnh nhân có khối u nhỏ và ở giai đoạn đầu, thử nghiệm CEA lần đầu có khả năng bình thường hoặc chỉ hơi cao. Bệnh nhân có khối u lớn hơn hoặc khối u đã di căn khắp cơ thể ,có nhiều khả năngnồng độ CEA tăng cao. Khi nồng độ CEA giảm sau khi điều trị, có nghĩa là hầu hết hoặc tất cả các khối u sản xuất CEA đã được cắt bỏ. Nồng độ CEA gia tăng đều đặn thường là dấu hiệu đầu tiên của khối u tái phát. Mức độ CEA tăng có thể domột số điều kiện không liên quan đến ung thư, chẳng hạn như viêm nhiễm, xơ gan, loét dạ dày tá tràng, viêm loét đại tràng, polyp trực tràng, bệnh khí thũng và bệnh vú lành tính. Vì không phải tất cả các loại ung thư đều sản xuất CEA, nên bệnh nhân có thể có bệnh ung thư nhưng mức độ CEA vẫn bình thường.Điều gì khác nên biết? Người hút thuốc lá có thể có mức CEA cao hơn so với người không hút thuốc. Khi ung thư lan đến các cơ quan khác, CEA có thể xuất hiện trong các chất dịch khác cơ thể ngoài máu. Ví dụ, nếu CEA được phát hiện trong dịch não tủy, điều này có thể chỉ điểm ung thư đã di căn hệ thống thần kinh trung ương. Câu hỏi phổ biến 1. Nếu tôi là một người hút thuốc, nồng độ CEA cao có nghĩa là tôi bị ung thư? Không nhất thiết. Hút thuốc có thể có các giá trị CEA lên đến gấp đôi giá trị bình thường đối với người không hút thuốc .Dịch từ (https://labtestsonline.org)
CEA là tên viết tắt của kháng nguyên ung thư phôi (carcinoembryonic antigen), một glycoprotein có thành phần carbohydrate chiếm khoảng 50% [8]. Khối lượng phân tử tương đối của CEA nguồn gốc từ ung thư biểu mô đại trực tràng là 180 kDa. 1. Sinh học của CEA CEA là một glycoprotein có ở màng bào tương của các tế bào màng nhày (mucosal cells) bình thường nhưng số lượng có thể tăng lên trong các ung thư thể tuyến (adenocarcinoma), đặc biệt là ung thư đại trực tràng [6]. Nồng độ trong mô cao nhất của CEA được thấy ở ung thư biểu mô đại trực tràng nguyên phát (primary colorectal carcinomas) và di căn gan của ung thư này, với nồng độ CEA trong màng nhày đại tràng có thể cao gấp 500 lần giá trị bình thường. CEA cũng thể hiện quá mức trong các ung thư biểu mô khác như ung thư dạ dày, vú, phổi, ... Từ các tế bào ung thư biểu mô, CEA được bài tiết vào máu tuần hoàn và có thể được xác định bằng phương pháp định lượng miễn dịch (immunoassay). Gen mã hóa cho CEA là một thành viên của gia đình gen gồm ít nhất 17 gen có cấu trúc tương tự nhau. Do sự giống nhau về cấu trúc của các protein kháng nguyên của các gen này, các kháng thể có thể phản ứng chéo với các thành viên khác của gia đình CEA. Các bạch cầu hạt, các đại thực bào và tế bào lát đường mật cũng chứa các kháng nguyên có khả năng kháng chéo này nên có thể gây (+) tính giả. Vì vậy, các kháng thể đơn dòng được sử dụng để định lượng đặc hiệu CEA không được phản ứng chéo với các kháng nguyên khác của các tế bào hoặc mô này. CEA có thời gian bán hủy (half-life) là khoảng 2 - 8 ngày [8]. 2. Sử dụng của CEA Xét nghiệm CEA có thể được sử dụng để: - Theo dõi hiệu quả điều trị, xác định giai đoạn, tiên lượng và đánh giá tái phát ung thư đại trực tràng ở bệnh nhân ung thư đại tràng đã được chẩn đoán. Một xét nghiệm CEA ban đầu thường được thực hiện trước khi điều trị như một giá trị “nền”. Nếu mức độ CEA tăng thì có thể được sử dụng để theo dõi đáp ứng đối với điều trị và để xác định xem ung thư tiến triển hoặc tái phát. - CEA cũng có thể được sử dụng như một dấu ấn của các ung thư tuyến giáp thể tuỷ, phổi, vú, gan, tuyến tụy, dạ dày và buồng trứng. - CEA trong một mẫu chất dịch cơ thể có thể giúp xác định xem ung thư đã xâm lấn lan rộng đến một khoang cơ thể (ví dụ, dịch phúc mạc, dịch màng phổi hoặc dịch não tủy) [1, 7, 4]. Không phải tất cả các loại ung thư đều sản xuất CEA và một thử nghiệm CEA (+) tính không phải lúc nào cũng do ung thư. Vì vậy, CEA không được khuyến cáo để sàng lọc trong cộng đồng dân cư không triệu chứng. 3. Chỉ định - Xét nghiệm CEA có thể được chỉ định khi một người đã được chẩn đoán là bị ung thư đại tràng. CEA sẽ được định lượng trước khi bắt đầu điều trị và sau đó được xét nghiệm theo thời gian để đánh giá hiệu quả điều trị, tiên lượng và phát hiện tái phát. - Đôi khi xét nghiệm CEA có thể được thực hiện khi nghi ngờ ung thư nhưng chưa được chẩn đoán. Đây không phải là một xét nghiệm sử dụng chung cho các ung thư vì CEA có thể tăng trong nhiều bệnh lý khác nhau, tuy nhiên nó vẫn có thể được chỉ định để có thể cung cấp thêm thông tin cho chẩn đoán tùy bệnh cảnh cụ thể của lâm sàng. - Xét nghiệm CEA dịch cơ thể có thể được chỉ định để phát hiện khối u đã xâm lấn hoặc di căn đến các khong cơ thể (ví dụ, di căn lan rộng đến khoang phúc mạc, màng phổi hoặc não) . 4. Giá trị bình thường 4.1. Mức độ CEA huyết tương Mức độ CEA huyết tương ở người bình thường không hút thuốc lá là <2,5 ng/mL [3]. Mức độ CEA ở người hút thuốc lá cao hơn một chút, là <5 ng/mL. Mức độ CEA huyết tương ở người bị bệnh lành tính rất hiếm khi vượt quá 10 ng/mL [6]. 4.2. Mức độ CEA trong dịch cơ thể Nói chung, mức độ CEA trong các dịch chọc dò ở người không ung thư có giá trị gần như mức độ CEA trong huyết tương người bình thường, cụ thể là: - Mức độ CEA dịch màng bụng (peritoneal fluid) ở người không ung thư là < 4,6 ng/mL, giá trị cắt là < 5,0 ng/mL [1]. - Mức độ CEA dịch màng phổi (pleural fluid) ở người không ung thư có giá trị cắt là 2,4 ng/mL [7]. - Mức độ CEA dịch não tủy (cerebrospinal fluid) ở người không ung thư là 1,53±0,38 ng/mL [4].
5.1.1. Sàng lọc và chẩn đoán sớm 5.1.2. Tiên lượng Trong ung thư đại trực tràng, mức độ CEA có thể được sử dụng để tiên lượng và phát hiện khối u còn sót lại sau phẫu thuật. Mức độ CEA trước phẫu thuật cũng là một giá trị tiên lượng và xác định giai đoạn của khối u. Nói chung, các khối u có mức độ CEA cao thường có liên quan đến tiên lượng kém (poor prognosis) [8].
5.1.4. Theo dõi đáp ứng điều trị và phát hiện tái phát 5.1.5. Phát hiện di căn: 5.2. CEA trong các ung thư khác Trong các ung thư khác như ung thư biểu mô dạ dày, thực quản, tụy, phổi, buồng trứng, tuyến giáp thể tủy, cổ tử cung, các di căn xương, …[8], mức độ CEA chỉ tăng khi ung thư tiến triển, tỷ lệ tăng là khoảng 50-70% số các trường hợp . 5.3. CEA trong các bệnh lành tính Kết luận 1. CEA là một dấu ấn ung thư glycoprotein, được sản xuất từ các tế bào màng nhày của nhiều mô khác nhau, có thể tăng trong các ung thư thể tuyến, đặc biệt là ung thư đại trực tràng. 2. Xét nghiệm CEA huyết tương được sử dụng để dõi hiệu quả điều trị và sự tái phát ung thư đại trực tràng. Xét nghiệm CEA dịch cơ thể được sử dụng để đánh giá sự xâm lấn và di căn của ung thư. 3. CEA được chỉ định chủ yếu để theo dõi hiệu quả điều trị, đánh giá giai đoạn, tiên lượng và tái phát của ung thư đại trực tràng. 4. CEA huyết tương thường tăng trong ung thư đại trực tràng tiến triển, giảm về mức bình thường sau phẫu thuật, tăng trở lại nếu tái phát hoặc di căn. CEA dịch cơ thể có thể tăng khi khối u xâm lấn hoặc di căn đến các khoang cơ thể tương ứng. PGS TS Nguyễn Nghiêm Luật |