I. KHÍ QUYỂN Show
- Khí quyển là lớp không khí bao quanh Trái Đất, chịu ảnh hưởng của Vũ Trụ, trước hết là Mặt Trời. - Khí quyển là lớp vỏ bảo vệ Trái Đất, có vai trò quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của sinh vật trên Trái Đất. - Thành phần khí quyển: Khí nitơ 78,1%; ôxi 20,43%; hơi nước và các khí khác 1,47%. 1. Cấu trúc của khí quyển - Gồm 5 tầng với đặc điểm khác nhau về giới hạn, độ dày, khối lượng không khí, thành phần. a) Tầng đối lưu - Nằm sát bề mặt đất, bề dày không đồng nhất: ở xích đạo 16km, ở cực khoảng 8km. - Tập trung 80% khối lượng không khí của khí quyển, 3/4 lượng hơi nước và tro bụi, muối, vi sinh vật… - Không khí chuyển động theo chiều thẳng đứng. - Hấp thu bức xạ Mặt Trời $ \rightarrow$ mặt đất ban ngày đỡ nóng, ban đêm đỡ lạnh. - Là hạt nhân ngưng tụ hơi nước $ \rightarrow$ tạo sương mù, mây, mưa… - Nhiệt độ giảm theo độ cao. b) Tầng bình lưu - Phần lớn là ôzôn, không khí khô và chuyển động theo chiều ngang, nhiệt độ tăng dần theo độ cao. c) Tầng giữa - Nhiệt độ giảm mạnh theo độ cao (xuống còn khoảng –700C $ \rightarrow$ –800C ở đỉnh tầng). d) Tầng ion - Không khí loãng, chứa nhiều ion mang điện tích dương hoặc âm $ \rightarrow$ có tác dụng phản hồi sóng vô tuyến điện từ mặt đất truyền lên. e) Tầng ngoài - Chủ yếu là khí hêli và hiđrô, không khí rất loãng. 2. Các khối khí - Trong tầng đối lưu có 4 khối khí cơ bản (2 bán cầu): + Khối khí cực (rất lạnh): A + Khối khí ôn đới (lạnh): P + Khối khí chí tuyến (rất nóng): T + Khối khí xích đạo (nóng ẩm): E - Mỗi khối khí chia ra 2 kiểu: kiểu hải dương (ẩm): m; kiểu lục địa (khô): c . - Riêng không khí xích đạo chỉ có Em. - Các khối khí khác nhau về tính chất, luôn luôn chuyển động, bị biến tính. 3. Frông - Là mặt ngăn cách hai khối khí khác biệt nhau về tính chất vật lí. - Trên mỗi bán cầu có hai frông: + Frông địa cực (FA). + Frông ôn đới (FP). - Ở khu vực xích đạo có dải hội tụ nhiệt đới cho cả hai bán cầu (FIT). Dải hội tụ nhiệt đới là mặt tiếp xúc của các khối khí xích đạo bán cầu Bắc và Nam, đây đều là 2 khối khí có cùng tính chất nóng ẩm. II. SỰ PHÂN BỐ CỦA NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍ TRÊN TRÁI ĐẤT 1. Bức xạ và nhiệt độ không khí - Bức xạ Mặt Trời là các dòng năng lượng và vật chất của Mặt Trời tới Trái Đất, được mặt đất hấp thụ 47%, khí quyển hấp thụ một phần, còn lại phản hồi vào không gian. - Nhiệt cung cấp chủ yếu cho không khí ở tầng đối lưu là nhiệt của bề mặt Trái Đất được Mặt Trời đốt nóng. - Góc chiếu của tia bức xạ Mặt Trời càng lớn, lượng nhiệt thu được càng lớn và ngược lại. 2. Sự phân bố nhiệt độ của không khí trên Trái Đất a) Phân bố theo vĩ độ địa lí - Nhiệt độ trung bình năm giảm dần từ xích đạo đến cực (vĩ độ thấp lên cao) do càng lên vĩ độ cao, góc chiếu sáng của Mặt Trời (góc nhập xạ) càng nhỏ dẫn đến lượng nhiệt ít. - Biên độ nhiệt lại tăng dần (chênh lệch góc chiếu sáng, thời gian chiếu sáng càng lớn). b) Phân bố theo lục địa, đại dương - Nhiệt độ trung bình năm cao nhất và thấp nhất đều ở lục địa: + Cao nhất 300C (hoang mạc Xa-ha-ra). + Thấp nhất –30,20C (đảo Grơn-len). - Đại dương có biên độ nhiệt nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt lớn, do sự hấp thụ nhiệt của đất, nước khác nhau $ \rightarrow$ Càng xa đại dương, biên độ nhiệt năm càng tăng do tính chất lục địa tăng dần. c) Phân bố theo địa hình - Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ cao, trung bình cứ 100m giảm 0,60C (không khí loãng, bức xạ mặt đất yếu). - Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ dốc và hướng phơi sườn núi: + Sườn cùng chiều, lượng nhiệt ít. + Sườn càng dốc góc nhập xạ càng lớn. + Hướng phơi của sườn núi ngược chiều ánh sáng Mặt Trời, góc nhập xạ lớn, lượng nhiệt nhiều. (*) Ngoài ra nhiệt độ không khí cũng thay đổi do sự tác động của dòng biển nóng, lạnh, lớp phủ thực vật, hoạt động sản xuất của con người. Page 2 SureLRN
Đáp án Mỗi bán cầu có 4 khối khí được phân bố như sau: – Khối khí ôn đới lạnh (ký hiệu P) – Khối khí xích đạo nóng ẩm (kí hiệu E) – Frông địa cực (FA) – Frông ôn đới (ký hiệu FP) Câu 10:Giải thích tại sao chế độ gió thổi suốt năm và theo mùa, đều phụ thuộc vào sự chuyển động của các frông?Đáp án Chế độ gió thổi suốt năm hay theo mùa đều phụ thuộc vào sự chuyển động của frông vì: – Các frông không cố định và di chuyển tùy mùa theo các khối khí: + Mùa đông, các khối khí nóng thu hep lai trong khi các khối khí lạnh mở rộng về phía Xích đạo, các frông tiến về phía Xích đạo. + Mùa hè, các khối khí lạnh thu hẹp, các khối khí nóng mở rộng về phía cực, các frông tiến về phía cực. – Sự chuyển dịch của frông theo các khối khí đã điều khiển chế độ gió thổi suốt năm và gió theo mùa cụ thể: + Chuyển động của frông ôn đới (FP) điều khiển chế độ gió ở vùng ôn đới. + Chuyển động của dải hội tụ nhiệt đới điều khiển chế độ gió Mậu dịch và gió mùa ở vùng nhiệt đới. Câu 11: Trình bày các khối khí. Vì sao khối khí xích đạo chỉ có một kiểu là khối khí hải dương?Đáp án * Các khối khí – Không khí ở tầng đối lưu, tùy theo vĩ độ và bề mặt Trái Đất là lục địa hay đại dương mà hình thành các khối khí khác nhau. – Mỗi bán cầu có 4 khối khí chính: khối khí địa cực, khối khí ôn đới, khối khí chí tuyến và khối khí xích đạo. + Khối khí địa cực (Bắc và Nam) rất lạnh, kí hiệu là A + Khối khí ôn đới lạnh, kí hiệu là P + Khối khí chí tuyến rất nóng, kí hiệu là T + Khối khí xích đạo nóng ẩm, kí hiệu là E – Từng khối khí lại phân biệt thành kiểu hải dương (ẩm), kí hiệu là m và lục địa (khô), kí hiệu là c. Riêng khối khí Xích đạo chỉ có kiểu hải dương, kí hiệu là Em. *Khối khí Xích đạo chỉ có một kiểu là khối khí hải dương (Em) vì khu vực xích đạo chủ yếu là biển và đại dương, áp thấp, mưa nhiều. Câu 12. Các khối khí hình thành như thế nào? Căn cứ nào để người ta chia thành các khối khí khác nhau? Các khối khí đó hình thành ở đâu và tính chất của chúng? Cho biết tên gọi các khối khí: Em, NPc, Tm, TBg.Đáp án a) Các khối khí hình thành Không khí ở tầng đối lưu chịu ảnh hưởng của bề mặt tiếp xúc (lục địa, hải dương, lạnh, nóng,…) nên hình thành các khối khí khác nhau về nhiệt độ, độ ẩm. b) Căn cứ để chia thành các khối khí khác nhau và tính chất của chúng – Căn cứ vào nhiệt độ: người ta chia thành khối khí nóng (hình thành trên các vùng vĩ độ thấp, có nhiệt độ tương đối cao), khối khí lạnh (hình thành trên các vùng vĩ độ cao, có nhiệt độ tương đối thấp). – Căn cứ vào mặt tiếp xúc bên dưới là đại dương hay đất liền người ta chia ra: khối khí đại dương (hình thành trên các biển và đại dương, có độ ẩm lớn), khối khí lục địa (hình thành trên các vùng đất liền, với tính chất tương đối khô). c) Tên gọi các khối khí: Em, NPc, Tm, TBg – Em: khối khí xích đạo hải dương. – NPc: khối khí cực lục địa phương Bắc. – Tm: khối khí chí tuyến hải dương. – TBg: khối khí chí tuyến vịnh Bengal. Câu 13. Tại sao sự hoạt động của Frông có liên quan chặt chẽ tới thời tiết?Đáp án Sự hoạt động của Frông cổ liên quan chặt chẽ tới thời tiết vì – Khi di chuyển đi lên của không khí trên mặt frông sẽ hình thành mây và mưa trên diện rộng. – Hai phía frông có sự nhiễu loạn lớn của khí quyển và dẫn đến sự hình thành các xoáy thuận, xoáy nghịch. – Dựa vào tính chủ động (hoạt động di chuyển) của 2 khối khí ở hai bên frông khi di chuyển người ta phân chia ra frông nóng và frông lạnh. Câu 14. Trên Trái Đất có mấy dải hội tụ nhiệt đới? Dải hội tụ nhiệt đới khác frông ở điểm chủ yếu nào?Đáp án – Trên Trái Đất có một dải hội tụ nhiệt đới (ở khu vực Xích đạo). Câu 15. Nêu các nhân tố ảnh hưởng đến khí hậu.Đáp án – Sự phân bố năng lượng nhiệt của bức xạ mặt trời theo vĩ độ. – Nguồn nhiệt này tạo ra hoàn lưu khí quyển làm cho nước trong các biển và đại dương bốc hơi, sinh ra quá trình trao đổi nhiệt ẩm và trao đổi độ ẩm trên bề mặt Trái Đất. – Địa hình mặt đất, vị trí gần hay xa biển, bờ Đông hay bờ Tây lục địa, lớp phủ thực vật (tác động của con người). Xem thêm: Đề thi học sinh giỏi câu hỏi lý thuyết chuyên đề khí quyển – Địa lý 10 (Phần 1) Một số chuyên mục hay của Địa lý lớp 10: |
