Qua tìm hiểu nghiên cứu hoạt động giáo dục về một số biện pháp giúp trẻ nâng cao cảm thụ văn học ở lớp 5 tuổi C trường mầm non Khôi Kỳ, tôi mạnh dạn đưa ra “ Một số biện pháp giúp trẻ 5- 6 tuổi nâng cao khả năng cảm thụ văn học ở lớp 5 tuổi C trường mầm non Khôi Kỳ”cho trẻ lớp mình phụ trách ( I ). Một số biện pháp giúp trẻ 5- 6 tuổi nâng cao khả năng cảm thụ văn học ở lớp 5 tuổi C trường mầm non Khôi Kỳ 1. Giáo dục văn học ở mọi lúc mọi nơi: Thực tế giáo dục văn học ở mẫu giáo cho ta thấy rằng năng lực cảm thụ văn học của trẻ không thể tự nó mà phát triển được, mà phải qua một quá trình: Học - chơi và mọi lúc mọi nơi. Mọi lúc mọi nơi cũng cần cho trẻ làm quen với văn học. Vào buổi sáng giờ đón trẻ tôi cho trẻ được chơi theo ý thích trong đố góc sách truyện tôi luôn khuyến khích trẻ tham gia. Trẻ sẽ được “đọc”, xem các câu chuyện mà trẻ thích, được chơi với các con rối, được nghe các câu chuyện bài thơ mà trẻ cảm thấy hứng thú…Khi trẻ được tiếp xúc nhiều lần trẻ sẽ dàn dần cảm nhận được nhũng cái hay cái đẹp trong các tác phẩm đó và sẽ càng ngày càng thích thú hơn với các hoạt động văn học. Hoạt động ngoài trời cũng cần cho trẻ làm quen với văn học: Trẻ được cùng cô và các bạn đọc thơ, đọc đồng dao ,trẻ được ngồi dưới tán cây nghe cô kể các câu chuyện cổ tích, những câu chuyện gắn với cuộc sống hàng ngày của các con… Qua hoạt động dạo chơi này cô giáo còn có thể cung cấp cho trẻ nhiều từ ngữ về cảnh vật cây cối xung quanh Ví dụ: Khi dạo chơi xung quanh sân trường, bất ngờ đến một cây cảnh hoặc cây hoa nào đó thì cô sẽ đưa ra rất nhiều câu hỏi để trẻ trả lời như Đây là cây gì? Ai có nhận xét gì về cây này?... Hoặc có thể cho trẻ so sánh để trẻ nói lên được sự khác nhau của cảnh vật cây cối xung quanh. 2. Dạy trẻ cảm thụ văn học trên tiết học. - Muốn trẻ cảm thụ tốt các tác phẩm văn học trước hết cô giáo cần nắm bắt được khả năng của trẻ như khả năng chú ý, tiếp thu bài của trẻ trong hoạt động làm quen với tác phẩm văn học giáo viên đứng cùng lớp tổ chức. Qua quá trình giảng day tôi khảo sát khả năng cảm thụ văn học của trẻ thông qua việc kể cho trẻ nghe một câu truyện, hoặc đọc cho trẻ nghe một bài thơ ngắn. Sau đó cho từng trẻ nói lại nội dung câu chuyện, bài thơ. Kết quả đạt như sau: + 80% trẻ nhớ và nói được nội dung câu truyện, bài thơ. + 20% trẻ chỉ nhớ một phần nội dung câu truyện, bài thơ. Hay tôi có thể hỏi trẻ những câu hỏi thật gần với trẻ như: - Con thích nhân vật nào trong câu truyện? Vì sao? - Con thích nhất câu thơ nào trong bài thơ? Vì sao? - Con thấy tình tiết nào, phần nào, hay câu từ nào mà con thấy ấn tượng ( thích ) nhất? Vì sao? Qua câu trả lời của trẻ tôi có thể nắm bắt được sự cảm nhận của trẻ với các tác phẩm văn học như thế nào - Và tôi đã phát hiện ra khả năng cảm thụ văn học còn chậm của nhiều trẻ trong lớp tôi như: Cháu Nguyễn Huy Hiệu, Ngô Quang Duy , Nguyễn Lương Gia Bảo, Nguyễn Huy Hoàng , Lê Kim Toản.…. Từ đó tôi sẽ có các biện pháp phù hợp hơn trong giờ dạy của mình. Sau đó phải biết lựa chọn các tác phẩm có nhiều giá trị nghệ thuật cho trẻ cảm nhận. Tôi thấy trên thực tế hiện nay giáo viên mầm non đang được khuyến khích sáng tác ra các câu chuyện bài thơ để dạy trẻ, điều này cũng tốt tuy nhiên không phaỉ ai cũng có thể sáng tác tốt. Chính vì vây phải lựa chọn thật kĩ trước khi dạy trẻ. Nếu là một tác phẩm để trẻ cảm nhận ta nên chọn các tác phẩm đã được chuyên môn đánh giá cao. Ta có nhiều cách lựa chọn. Chẳng hạn với tác phẩm có nhiều giá trị cảm thụ cao về ngôn từ ta hướng trẻ về những từ hay ý đẹp trong tác phẩm Có những tác phẩm ta cho trẻ cảm nhận nhiều hơn về mặt nhịp điệu, âm vần. Ví dụ: bài thơ: Tình bạn,Chia bánh… Hay có những tác phẩm ta cho trẻ thấy được nội dung rất hay. Ví dụ: bài thơ: Thỏ bông bị ốm, Truyện Thỏ con đi học… Khi đã chọn được tác phẩm hay lúc đó ta mới có các hình thức giúp trẻ cảm nhận cho phù hợp Để tiết học đạt kết quả cao thì trước hết người giáo viên phải “xác định rõ mục đích – yêu cầu của tác phẩm và phải thuộc tác phẩm.” Từ đó đưa ra nội dung giáo dục phù hợp với cốt truyện, phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Bên cạnh đó giáo viên phải chú ý đến giọng kể của mình, kể diễn cảm, đúng ngữ điệu của từng nhân vật trong truyện, thể hiện nét mặt cử chỉ, tư thế phù hợp với diễn biến của câu truyện thì mới thu hút sự chú ý của trẻ. Giọng đọc, giọng kể của cô nhịp nhàng, đúng nhịp điệu sẽ giúp trẻ hiểu sâu sắc hơn về nội dung bài thơ, câu truyện và khả năng cảm thụ văn học của trẻ cũng được nâng cao. - Muốn cho trẻ làm quen với một tác phẩm văn học ( dù là một câu chuyện hay một bài thơ) thì người giáo viên phải luôn dành thời gian để đọc tác phẩm nhiều lần. Vì vậy khi tôi dạy về văn học, tôi tin rằng mình cũng đã phần nào góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học của trẻ. * Điều mà tôi đặc biệt chú ý trong các tiết học là phải đưa ra “ nhiều hình thức cho trẻ cảm thụ các tác phẩm văn học.” - Để hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học, dù là thơ hay truyện, muốn đạt kết quả cao thì việc đầu tiên giáo viên phải chuẩn bị tốt “ đồ dùng dạy học, đồ dùng đẹp hấp dẫn sẽ thu hút sự chú ý của trẻ” Trước đây giáo viên thường sử dụng tranh minh hoạ làm đồ dùng chính trong hoạt động cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học Song với hình thức đổi mới hiện nay, thời đại công nghệ thông tin nên việc ứng dụng công nghệ thông tin vào bài giảng mang lại kết quả rất cao. Biện pháp này luôn gây sự chú ý, tò mò cho trẻ. Vì vậy giáo viên nên đưa công nghệ thông tin vào giảng dạy để mang lại kết quả cao. * Đơn giản là các hình ảnh đưa lên máy sử dụng các hiệu ứng, màu sắc phù hợp hay những hình ảnh cô chụp từ những việc làm, hành động văn minh, đẹp của trẻ để tạo nên giáo án điện tử hoàn chỉnh cho một hạt động học có chủ đích cũng đã gây sự chú ý của trẻ. * Những giáo viên có khả năng sử dụng máy tính thành thạo hơn họ có thể chuyển các bức tranh có sẵn của bài thơ, câu chuyện thành đoạn phim hoạt hình, hay ta có thể đưa đoạn phim quay sẵn phù hợp với nội dung như thế rất thu hút và gây hưng thú hơn cho trẻ. VD: Với câu chuyện “Ba chú lợn con” tôi đã xây dựng đoạn phim hoạt hình về nội dung câu chuyện, ngoài ra tôi còn làm đoạn phim về các con vật kết hợp với nhạc đệm rất hứng thú làm cho trẻ dễ nhớ nội dung truyện và thấy được nét đặc trưng của các nhân vật. Trong tất cả các tác phẩm văn học mà tôi định đưa ra cho trẻ cảm nhận tôi luôn xác định chuẩn giọng đọc, giọng kể cho câu chuyện, bài thơ đó, giọng dặc trưng cho từng nhân vật, từng tình huống trong truyện. Và khi kể, đọc cho trẻ nghe hay khi đã hướng dẫn trẻ đọc, kể tôi cố gắng giúp trẻ nhận ra, nhớ được sắc thái cơ bản trong giọng kể, lời thuật, phân biệt ngữ điệu lời nói các loại nhân vật, giúp trẻ nhận ra ngôn ngữ đời thường và ngôn ngữ thơ giàu nhạc tính. Qua tác phẩn văn học, trẻ quen dần tính chất nhiều ý nghĩa và tinh luyện của ngôn ngữ văn hoá, dần dần tiến tới hiểu được nghĩa thực đến nghĩa bóng, từ nghĩa văn cảnh đến ý tưởng nhà văn muốn truyền đạt. * Sử dụng nghệ thuật múa rối: - Việc sử dụng rối trong tiết học gây được sự chú ý, tò mò của trẻ tạo điều kiện cho trẻ tiếp cận với nghệ thuật múa rối, một môn nghệ thuật truyền thống của dân tộc.nhưng chỉ cho trẻ xem và tiếp cận được qua hình ảnh máy chiếu - Như câu truyện “Thỏ con đi học” tôi sử dụng mô hình sân khấu rối tay nhân vật trong truyện được cách điệu hoá, Khi tôi dạy, tôi dùng tay lồng vào con rối, điều khiển con rối bằng các ngón tay: ngón cái, trỏ, giữa sao cho những cử chỉ phù hợp với lời thoại trong truyện… Nhờ việc sử dụng nghệ thuật rối trong tiết học mà số trẻ có khả năng cảm thụ tác phẩm văn học đạt cao, đa số trẻ nhớ được nội dung câu truyện, lời thoại của các nhân vật trong truyện và qua đó trẻ biết nhận xét đánh giá tính cách của nhân vật trong truyện như việc làm gì tốt , việc làm gì sấu không lên làm ……… * Trò chơi đóng kịch: - Là hoạt động giúp trẻ phát triển trí nhớ và giáo dục trẻ tinh thần tập thể. Qua hoạt động đóng kịch trẻ truyền đạt lại nội dung câu truyện, làm sống lại tâm trạng, hành động ngôn ngữ hội thoại của các nhân vật trong truyện, đồng thời trẻ biết thể hiện tình cảm và đánh giá các nhân vật trong truyện. Khi đóng kịch trẻ dễ dàng nắm được nội dung, ý nghĩa của tác phẩm, nắm được tính liên tục của câu truyện, điều này góp phần đẩy mạnh sự phát triển tư duy, cảm thụ tác phẩm một cách sâu sắc ở trẻ. Để đạt được điều đó thì trước khi cho trẻ đóng kịch giáo viên phải cho trẻ ôn lại nội dung câu truyện và đàm thoại với trẻ về nội dung. Giúp trẻ hiểu sâu hơn về nội dung truyện và lời thoại của các nhân vật trong truyện. Để từ đó trẻ biết thể hiện những sắc thái khác nhau về ngữ điệu, tính cách tâm trạng của các nhân vật trong truyện. Nhằm giúp trẻ phân biệt được giọng điệu lời nói của các nhân vật. Qua đó trẻ khắc hoạ được tính cách nhân vật. Để trẻ nhớ được ngôn ngữ, lời thoại của các nhân vật trong truyện để đóng kịch thì trước hết cho trẻ nhắc lại lời thoại của nhân vật sau đó cho trẻ đóng vai theo tổ hoặc nhóm. Ví dụ: trong truyện “ Thỏ con đi học” cho 1 bạn làm thỏ bố, 1 bạn làm thỏ mẹ , 1 bạn làm thỏ con, 1 bạn làm chó con, 1 bạn làm bác lái xe, 1 bạn làm cô giáo và các bạn còn lại làm học sinh cô giáo là người dẫn truyện để trẻ tự thể hiện hành động, điệu bộ giọng nói của nhân vật cho quen và thành thạo. Sau đó phân vai cho từng trẻ theo vai của các nhân vật trong truyện và cho trẻ nhắc lại lời thoại của nhân vật trong truyện mà trẻ sẽ đóng. Lúc này cô giáo là người dẫn truyện và trẻ tự diễn theo nội dung câu truyện. Khi trẻ diễn xong lên cho trẻ tự nhận xét về vai diễn của mình, của bạn, từ đó trẻ xác định được thái độ của trẻ đối với nhân vật trong truyện là yêu hay ghét, đúng hay sai. Trò chơi đóng kịch thực sự giúp trẻ cảm nhận tác phẩm văn học một cách sâu sắc và để đạt được điều đó thì việc trang trí sân khấu và hoá trang cho trẻ rất quan trong, với câu truyện “Chú dê đen” tôi làm sân khấu có màn che, rồi trang trí cảnh phù hợp với câu truyện. Bên cạnh việc làm mô hình sân khấu thì việc hoá trang cho trẻ đóng kịch cũng rất cần thiết. Với nhân vật “Chú dê đen” tôi cho trẻ đội mũ của nhân vật dê đen, dê trắng và chó sói. Việc hoá trang và bố trí sân khấu phù hợp, trang phục đẹp sẽ giúp trẻ tự tin khi nhập vai tạo cho trẻ hứng thú hơn với từng vở diễn. 3. Giúp trẻ cảm thụ văn học thông qua giờ hoạt động góc Trong hoạt động chung trẻ có thể chưa cảm nhận hết được các giá trị về mặt ngôn ngữ, tình cảm của các tác phẩm thì đến giờ hoạt động góc cô giáo cho trẻ tham gia vào góc chơi “ Bé yêu văn học”. Tại góc chơi này cô cho trẻ được xem, đọc hay lằng nghe các câu chuyện bài thơ trẻ vừa được học để trẻ có thể ghi nhớ sâu hơn, để trẻ một lần nữa lại tiếp tục được cảm nhận những cái hay cái dẹp trong tác phẩm 4. Giúp trẻ cảm thụ văn học thông qua giờ hoạt động góc thư viện: Ngoài những giờ học, hoạt động trên lớp, trẻ được luân phiên chơi ở góc thư viện… bởi nơi đây với nhiều loại sách, đồ dùng, đồ chơi phong phú, đa dạng. Thư viện là góc chơi giúp trẻ học bằng chơi, chơi mà học rất có kết quả. Trong những năm qua, lớp chúng tôi đẫ đầu tư sách ở góc thư viện nhiều loại theo chủ đề, chủ điểm phục vụ nội dung chương trình giáo dục của ngành mầm non. Đây là môi trường phong phú giúp trẻ làm quen với việc “đọc sách” từ tuổi mầm non. Bước đầu hình thành cho trẻ có một số kỹ năng “đọc viết” chuẩn bị điều kiện để trẻ vào học phổ thông. Những bộ tranh nhà trẻ, truyện tranh chữ to, thơ chữ to, tạp chí, hoạ báo đều có hình ảnh minh hoạ. Về truyện thì có truyện cổ tích kể theo tranh, truyện dân gian Việt Nam, truyện kể sáng tạo. Những bài thơ, ca dao, đồng dao cùng các nguồn tài liệu được chọn lựa phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ và các nội dung sách có liên quan đặc thù văn hoá địa phương. Sách là một phần trong đồ dùng đồ chơi cho trẻ: sách giúp trẻ làm quen môi trường chung quanh, làm quen với tạo hình, với toán, với chữ viết…Trẻ có thể tự làm sách truyện từ tranh ảnh do trẻ tự vẽ hoặc sưu tầm. Trẻ kể chuyện theo tranh về các loại thực phẩm, món ăn cách chế biến. Bộ tranh lô tô giúp trẻ kể chuyện những vật nuôi trong gia đình, con vật sống trong rừng… trên cùng một bức tranh, nhiều trẻ kể theo nhiều cách khác nhau. vừa chơi vừa đọc thơ, ca dao, đồng dao…Đồ chơi vốn có nhiều chủng loại trong đó đồ chơi bằng điện tử mang tính giáo dục hiện đại. Loại đồ chơi này vừa hình ảnh vừa có âm thanh, trẻ phân biệt tiếng của nhân vật, phân biệt các phương tiện giao thông. Trẻ chơi chuyển động các hình ảnh trên màn hình thật say sưa hấp dẫn. Trẻ hiểu tiếng tưởng tượng âm thanh như “suối chảy róc rách”, “chim hót líu lo” tiếng tượng hình “mây trôi lững lờ”, em bé được “nâng niu”. Ở phòng thư viện đồ chơi còn trang bị phương tiện nghe, nhìn đầy đủ với băng tiếng, băng hình như truyện Giấc mơ kỳ lạ, chim vàng anh ca hát… trẻ nghe mãi, thích xem phim, hiểu rõ nội dung câu chuyện, kể lại cho ông bà cha mẹ và bạn bè nghe. Tại góc thư viện giáo viên có thể tranh thủ hướng dẫn giúp trẻ phát âm chuẩn, trẻ thuộc nhiều thơ, biết nhiều truyện, nắm vốn từ phong phú phân biệt từ láy như “lung linh, lấp lánh…” hiểu từ chính xác hơn như “run cầm cập, kêu ầm ĩ”… bước đầu cảm nhận từ văn học “Hoa lưu chói chang, đỏ như đóm lửa… giúp trẻ nói trôi chảy khi diễn đạt ý muốn và cảm xúc tình cảm của mình; và có thể sử dùng các từ này vào đời sống của trẻ. 5. Tạo môi trường cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học: - Để giúp trẻ nâng cao khả năng cảm thụ văn học thì việc tạo cơ hội cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học phải thường xuyên. Ngay từ đầu năm học BGH nhà trường đã trang bị cho lớp nhiều quyển truyện, tạp chí. Ngoài ra tôi còn sưu các sách văn học, các hoạ báo, tập chí, lịch cũ, nguyên liệu cho trẻ tự làm sách để xây dựng một “Góc thư viện” mang nội dung văn học, tại “Góc thư viện” trẻ được xem các tranh truyện, tạp chí, hoạ báo. Sau đó cô kể truyện cho trẻ nghe về nội dung những câu truyện như “dê con biết nhận lỗi, Sự tích hoa mùa xuân” hướng dẫn trẻ cách tri giác các tranh truyện đó dần dần trẻ có thể tự đọc. Tất nhiên có thể lúc đầu trẻ đọc theo trí nhớ, trẻ nhớ về nội dung câu truyện cô đã kể rồi tự kể khớp với nội dung câu truyện mà trẻ tri giác. - Trong góc chơi với các tác phẩm văn học đó, tôi có chú ý sưu tầm nhiều nguyên vật liệu khác nhau cho trẻ làm rối cùng và cho chính trẻ biểu diễn. - Các tác phẩm văn học dân gian như ca dao, tục ngữ, vè...cũng luôn được các trẻ trong lớp biểu diễn tại góc chơi này. Trong quá trình trẻ biểu diễn, thể hiện đó tự trẻ đã cảm nhận được nhịp điệu, câu từ trong các tác phẩm đó Các biện pháp tôi đưa ra để giúp trẻ cảm thụ các tác phẩm văn học thì ngắn gọn, dễ hiểu, trẻ dễ thực hiện. Thông qua tổ chức giờ học, giờ chơi hay ở mọi lúc mọi nơi. Trên đây là các giải pháp thực hiện đề tài : Một số biện pháp giúp trẻ 5- 6 tuổi nâng cao khả năng cảm thụ văn học ở lớp 5 tuổi C trường mầm non Khôi Kỳ . Sau đây là một số hình ảnh được áp dụng trong quá trình nghiên cứu và thực hiện sáng kiến  Trẻ xem tranh và tập kể truyện ỏ góc sách truyện của lớp Cô kể truyện cổ tích ,truyện ngắn cho trẻ nghe |
