Trong đoạn thơ anh đội viên đã phát hiện ra một chân lí bình dị nhưng lớn lao đó là gì

Minh Huệ (1927 - 2003)

• Tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái
• Quê ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An
• Ông làm thơ từ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp

Tác phẩm

• Bài thơ được sáng tác năm 1951.
  
• Bài thơ ra đời dựa trên sự kiện: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.
  

• Ngợi ca tấm lòng yêu thương rộng lớn của Bác Hồ với đồng bào, chiến sĩ
  
• Thể hiện tình cảm kính yêu, cảm phục của chiến sĩ, nhân dân đối với Bác
  

• Phần 1 (Từ đầu đến "Lấy sức đâu mà đi") : Cảm nhận về Bác và tâm trạng của anh bộ đội trong lần thức giấc thứ nhất.
• Phần 2 (Từ "Lần thứ ba thức dậy" đến "Anh thức luôn cùng Bác") : Cảm nhận về Bác và tâm trạng của anh bộ đội trong lần thức giấc thư ba.
  
• Phần 3 (Khổ thơ còn lại) : Khẳng định hình tượng Bác như một chân lí.

NỘI DUNG  [edit]

1. Tâm trạng của anh bộ đội

Tâm trạng của anh đội viên được khắc họa qua những lần anh thức giấc:

      - Anh đội viên ngạc nhiên vì trời đã khuya lắm rồi mà Bác vẫn ngồi "trầm ngâm" bên bếp lửa : Thấy trời khuya lắm rồi/Mà sao Bác vẫn ngồi.

      - Anh yêu thương Bác: Càng nhìn lại càng thương.

      - Anh xúc động và tự hào:

               + Anh hiểu Bác đốt lửa sưởi ấm cho các chiến sĩ : Người Cha mái tóc bạc / Đốt lửa cho anh nằm. Hình ảnh ẩn dụ Người Cha đã thể hiện tình yêu thương và sự chăm sóc chu đáo của Bác đối với các chiến sĩ bộ đội.

               + Anh chứng kiến cảnh Bác đi "dém chăn" cho các chiến sĩ với những bước chân "nhẹ nhàng" để không làm họ giật mình : Rồi Bác đi dém chăn/ Từng người từng người một / Sợ cháu mình giật thột / Bác nhón chân nhẹ nhàng.

               + Anh cảm nhận được sự lớn lao và gần gũi của vị lãnh tụ qua hình ảnh so sánh: Bóng Bác cao lồng lộng / Ấm hơn ngọn lửa hồng. 

      - Anh đội viên lo lắng không yên cho Bác : Thổn thức cả nỗi lòng; Bác có lạnh lắm không ?; Nhưng bụng vẫn bồn chồn; Anh nằm lo Bác ốm / Lòng anh cứ bề bộn.

Tác giả sử dụng các từ láy "thổn thức", "bồn chồn", "bề bộn" để miêu tả tâm trạng lo lắng, thấp thỏm và vô cùng xúc động của anh đội viên.

      - Anh đội viên hốt hoảng vì Bác vẫn đang ngồi đó : Anh hoảng hốt giật mình.

      - Anh tha thiết mời Bác đi ngủ : Mời Bác ngủ Bác ơi / Trời sắp sáng mất rồi / Bác ơi ! Mời Bác ngủ.

      - Anh cảm nhận được tình yêu thương của Bác và thấy mình lớn lên về tâm hồn, tình cảm nên anh thức luôn cùng Bác: Lòng vui sướng mênh mông / Anh thức luôn cùng Bác.

• Tác giả không kể đến lần thứ hai thức dậy của anh đội viên, mà từ lần thứ nhất chuyển ngay sang lần thứ ba. Điều này cho thấy trong đêm đó, anh đã nhiều lần tỉnh giấc và lần nào cũng chứng kiến Bác Hồ không ngủ. Từ lần một đến lần ba, tâm trạng và cảm nghĩ của anh mới có sự biến đổi rõ rệt : từ ngạc nhiên đến hoảng hốt, từ thương đến lo lắng, từ xúc động đến vui sướng.

Tiểu kết: Qua diễn biến tâm trạng của người chiến sĩ, bài thơ đã biểu hiện cụ thể và chân thực tình cảm của anh, cũng là tình cảm chung của bộ đội và nhân dân ta đối với Bác Hồ. Đó là lòng kính yêu vừa thiêng liêng vừa gần gũi, là lòng biết ơn và niềm hạnh phúc được nhận tình yêu thương và sự chăm sóc của Bác Hồ, là niềm tự hào về vị lãnh tụ vĩ đại mà bình dị.

2. Hình tượng Bác Hồ

• Hoàn cảnh đêm khuya, lặng lẽ, gió rét:

     - Thời gian : đêm khuya Thấy trời khuya lắm rồi.

     - Không gian : trong Mái lều tranh xơ xác và Ngoài trời mưa lâm thâm.

Vào thời khắc đêm khuya, những ai không ngủ thường sẽ ưu tư, trăn trở về một vấn đề nào đó. Tác giả lần lượt lí giải về việc đêm nay không ngủ của Bác theo trình tự mỗi lần thức giấc.

• Tư thế và dáng vẻ "lặng yên", "trầm ngâm" :

     - Lần đầu thức dậy, anh đội viên thấy Bác ngồi lặng yên bên bếp lửa, vẻ mặt trầm ngâm như đang nghĩ ngợi chăm chú về một điều gì đó:

"Người Cha mái tóc bạc" ;

     - Lần thứ ba thức dậy, anh thấy Bác vẫn trong tư thế ngồi như lúc trước:

Dù Bác vẫn ngồi đinh ninh, nhưng dáng vẻ lặng yên đã khắc họa cụ thể hơn qua hình ảnh hoán dụ Chòm râu im phăng phắc. 

     - Dáng vẻ Bác còn hiện lên lớn lao, vĩ đại nhưng lại hết sức gần gũi qua cái nhìn đầy xúc động của anh chiến sĩ đang mơ màng trong giấc ngủ:

Hình ảnh so sánh không ngang bằng (bóng Bác ấm hơn ngọn lửa) làm tăng sự lớn lao, gần gũi của Bác với các chiến sĩ.

• Cử chỉ, hành động như người cha, người mẹ chăm lo cho giấc ngủ của những đứa con:

     - Bác đốt lửa để sưởi ấm cho các chiến sĩ: Người Cha mái tóc bạc / Đốt lửa cho anh nằm.

     - Bác dém chăn cho từng chiến sĩ :

Từng người từng người một

Hành động đốt lửa sưởi và dém chăn thể hiện sâu sắc tình yêu thương và sự chăm sóc ân cần, tỉ mỉ của Bác với các chiến sĩ. Bác như người cha, người mẹ chăm lo cho giấc ngủ cho những đứa con của mình :

            + Sự chăm sóc thật chu đáo, không sót một ai: "Từng người từng người một"

            + Lòng yêu thương thật chan chứa : Bác nhón chân nhẹ nhàng. Nhón chân nhẹ nhàng để không làm các chiến sĩ thức giấc. Cử chỉ giản dị, giống như cử chỉ của người mẹ nâng niu giấc ngủ của đứa con nhỏ. 

• Lời nói ân cần, nhẹ nhàng, thể hiện sự quan tâm:

     - Đáp lại lời năn nỉ của anh đội viên lần đầu thức giấc, Bác chỉ nói vắn tắt:

     - Khi anh "nằng nặc" đòi Bác đi nghỉ vì trời sắp sáng, Bác đã nói những lời bộc lộ rõ nỗi lòng, sự lo lắng, tình yêu thương sâu nặng đối với bộ độ và nhân dân:

Càng thương càng nóng ruột

Những lời nói này cũng đã lí giải lí do không ngủ của Bác. Bác không ngủ bởi Bác ngủ không an lòng, Bác thương đoàn dân công phải ngủ ngoài rừng mưa rét.

• Việc Bác không ngủ vì lo việc nước và thương bộ đội, dân công đã là một "lẽ thường tình":

     - Đêm không được miêu tả trong bài thơ chỉ là một đêm trong vô vàn những đêm không ngủ của Bác.

     - Bác không ngủ vì Bác là Hồ Chí Minh, là vị lãnh tụ của dân tộc, là người cha thân yêu của quân đội - người có tình yêu thương bao la rộng lớn đến nỗi quên bản thân mình. Cuộc đời Người đã dành trọn vẹn cho nhân dân, cho Tổ quốc.

=> Khẳng định sự bình thường mà vô cùng vĩ đại của Bác.

Tiểu kết: Hình ảnh Bác hiện lên thật giản dị, gần gũi, chân thực mà hết sức lớn lao. Những lời thơ tâm tình, tự nhiên đã thể hiện một cách cảm động, tự nhiên và sâu sắc tấm lòng yêu thương mênh mông, sâu nặng, sự chăm lo ân cần, chu đáo của Bác Hồ với các chiến sĩ và đồng bào. Tình yêu thương của Bác bao la như nhà thơ Tố Hữu từng thốt lên : 

"Bác ơi, tim Bác mênh mông thế

Ôm cả non sống, mọi kiếp người".

ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT [edit]

• Thơ tự sự, kết hợp nhuần nhuyễn yếu tố tự sự với yếu tố trữ tình
• Hình ảnh thơ giản dị, chân thực, cảm động
• Ngôn ngữ thơ tự nhiên, giọng điệu tâm tình
• Sử dụng linh hoạt, hiệu quả các biện pháp nghệ thuật so sánh, ẩn dụ, điệp từ