Ở vùng quê Nam bộ, cái thú đi bắt bù tọt (giống một loại nhái) thật tuyệt vời, nhất là khi có những trận mưa đầu mùa. Khoảng 7 - 8 giờ tối, các chú bù tọt từ các hang hốc, mương rạch nhảy ra tìm mồi, người soi bù tọt chuẩn bị chiếc đèn pin pha sáng buộc chặt ở trán, một tay cầm cây chỉa dài, tay kia cầm giỏ đựng. Ánh sáng làm bù tọt lóa mắt, giảm chức năng phòng vệ, chỉ biết ngồi nhìn, thế là người săn dùng chỉa đâm bắt từng con bỏ vào giỏ, cứ thế hết bờ đất này đến bờ mẫu khác, chẳng mấy chốc người ta có thể bắt vài chục con. Bắt bù tọt đã thú, chế biến càng thích hơn. Bù tọt cắt bỏ đầu, bàn tay, bàn chân, lột da, bỏ ruột, rửa sạch để ráo nước, cắt làm đôi, ướp với sả xắt mịn, giã nát, ớt bằm nhuyễn, muối, bột ngọt, đường và một ít cà ri khoảng một giờ. Dùng quả dừa khô nạo nhuyễn vắt lấy 1 chén nước cốt, 1 chén nước gião. Đổ bát nước dừa gião vào nồi bù tọt rồi đặt trên bếp kho đến khi bù tọt chín, nước sền sệt thì đổ chén nước cốt còn lại vào kho tiếp, nước sôi vài phút thì tắt lửa, tránh để nước dừa thành dầu, mất ngon. Để giảm vị béo của dừa, ta chuẩn bị đĩa rau sống đủ loại như chuối chát, bông súng, khế, rau muống… để ăn cùng. Nhai chiếc đùi ngon ngọt thơm lừng hương sả, chiêu thêm một ngụm rượu thì bữa ăn đậm đà và ngon miệng làm sao. THỤY MẪN Ở quê hồi đó, cứ mỗi trận mưa đầu mùa, mấy cái ao quanh nhà lại vang lên tiếng bù tọt kêu rỉ rả, như một bản nhạc giao hưởng của thiên nhiên và đó cũng là thời điểm tụi trẻ con các gia đình được ăn no nê thịt bù tọt…
Sau mỗi trận mưa, tiếng bù tọt lại vang lên, mấy chú, thím quanh xóm lại í ới gọi nhau, người cầm cây đèn pin, người đèn dầu đi quanh nhà, lội ra ruộng để bắt bù tọt. Chỉ cần một cái túi vải hoặc một cái túi đan bằng tre treo lủng lẳng bên hông đi độ một, hai tiếng đồng hồ là ngày hôm sau cả nhà đã có một bữa ăn cải thiện đầy đủ đạm. Hỏi bà ngoại sao lại có cái tên bù tọt “không đụng hàng như vậy”, ngoại nói cái tên có từ rất lâu, từ lúc ngoại còn nhỏ cũng đã nghe như vậy. Mấy con bù tọt không có lớn bằng ếch, nhưng lại to hơn nhái một chút. Đặc điểm dễ nhận thấy nhất là có hai cái sọc xanh ở lưng. Bù tọt bắt về lột da, làm sạch ruột, chỉ còn thịt thật nõn nà, đỏ au, ngoại mới đem xào sơ với tỏi, mỡ heo cho săn lại, cho ít nước mắm đồng, rồi chút sả băm vào, ớt hiểm thật cay vào, kho trên lửa riu riu cho sền sệt chút là ăn hao cơm phải biết. Mấy đứa nhỏ ưa thích cái món bù tọt kho sả ăn với nước cơm, ăn hết cơm cũng không hay luôn. Xương bù tọt mềm hơn xương ếch, nên khi ăn từ trẻ nhỏ đến người lớn đều nhai rao ráo. Bà ngoại hồi đó cũng hay nói là nhiều khi bù tọt kêu quá xá ngủ không được, vang động cả một xóm, nhưng bây giờ muốn nghe tiếng nó kêu cũng khó, chỉ còn vài con kêu đơn lẻ, yếu ớt, không thành một… “bản nhạc giao hưởng quanh cái ao nhà”. Có lẽ, người dân sử dụng thuốc trừ sâu, trừ rầy nhiều quá hay do hạn mặn quá nên bù tọt riết cũng không sống nổi trên vùng đất này… Mấy mùa mưa gần đây, về quê không được ăn bù tọt để gợi nhớ kỷ niệm năm nào. Đem chuyện nói với ngoại, ngoại bảo rằng nếu có thèm, ngoại ra chợ mua mấy con ếch về kho cho ăn. Thịt ếch nhiều, săn chắc, nhưng sao vẫn không ngon bằng mấy con bù tọt trong ký ức của tôi. Có lẽ, cả tuổi thơ đã gắn liền với cái hương vị ngọt lịm của thịt bù tọt nên bây giờ tôi không thể nào quên được cái hương vị đặc biệt của quê nhà. Để rồi lâu lâu có dịp về quê, cũng cầm cây đèn pin đi soi quanh mấy cái ao, nhưng tiếng bù tọt thưa thớt lắm. Nằm kẽo kẹt cái võng sau bếp, lại thèm biết bao tiếng râm ran của bù tọt năm nào… HOÀNG NGUYÊN
 Sau năm 1975, lý lịch đen thui, tui đành về Củ Chi dạy học. Thời đó cả nước đói nghèo, tiêu chuẩn một tháng được mấy lạng thịt heo, mấy con cá ươn bèo nhèo. Cơ thề thiếu đạm trầm trọng. Bột ngọt, tiêu được chia bằng muỗng, mỗi người một nhúm. Vải xấu mà mỗi năm chỉ được mấy mét, nữ có tiêu chuẩn vải mùng để làm vệ sinh hàng tháng. Nói gọn lại là quá nghèo khổ, lương thực thì chỉ có gạo mốc, bo bo và bột mì. Do thiếu thốn nên mỗi người tự tìm cách cải thiện. Vì ở nội trú nên người trồng thêm đám rau, kẻ nuôi con gà, nhà nuôi con thỏ… Và trong hoàn cảnh sống đó, tui mới biết con bù tọt. Trong đám giáo viên có anh Phước, dạy môn Vật Lý, anh ốm và cao như tre miễu, là chuyên gia bắt bù tọt. Từ đó, ảnh có tên là Phước bù tọt. Cứ mỗi đợt mưa xuống, khoảng sáu, bảy giờ tối, trời ngoại thành đã nhập ngoạng, tiếng ếch, nhái, bù tọt ậm oạng vang trời. Đó là lúc chúng nhảy lên bờ ruộng hoặc gò cao để ăn mồi. Anh Phước mặc xà lỏn, đội đèn đi bắt bù tọt. Lần đầu tham gia, tui chẳng làm sao phân biệt con ếch, con nhái với con bù tọt. Ảnh phải giải thích cho tui là con bù tọt không có lớn bằng ếch, nhưng lại to hơn nhái một chút. Đặc điểm dễ nhận thấy nhất là có hai cái sọc xanh ở lưng, lại rất dễ bắt, chỉ cần rọi đèn là nó năm im cho ta bắt bỏ vào giỏ. Một đêm đi vài tiếng là bắt được cả giỏ đầy. Bù tọt bắt về lột da, làm sạch ruột, chỉ còn thịt thật nuột nà, đỏ au. Vì nó nhỏ be bé nên lột da từng con rất mất thì giờ, lích kích rất mất công, nhất là nó nhớt trơn còn hơn lươn nữa. Tụi tui mới nghĩ cách bỏ tro vào giỏ bù tọt, bù tọt bị cay mắt sẽ giãy giụa tróc ra hết nhớt, lắc cho sạch nhớt rồi bắt ra dùng kéo cắt đầu lột da, nhanh hơn nhiều. Món tụi tui hay nấu nhất là cháo bù tọt, bù tọt làm sạch để ráo, lấy dao bằm cả xương, xương bù tọt mềm, có thể nhai rau ráu. Bằm cho nát, nêm chút muối, trộn chút tiêu, viên thành từng viên nho nhỏ, sang chút nữa thì xào qua một chút với dầu hay mỡ. Nồi cháo chín, cho bù tọt vào, mùi thơm ngào ngạt, húp một miếng, nhai một miếng, thịt bùi bùi, ngọt đạm, tới đâu có cảm giác tới đó. Cứ tưởng tượng một thời gian dài chỉ có rau với cá hẩm, hôm nay được nhai rau ráu thịt con bù tọt, có chất đạm vào, cái mồm bớt nhạt, máu trong người cũng nghe như chảy mạnh hơn, chén cháo ngon vô số kể, tuyệt cú mèo. Nồi cháo to, cả túi bù tọt mấy kí lô mà chẳng bao giờ dư chút nhẽo nào, nồi, chén đều vét sạch như lau. Thế mới biết không phải cứ thức ăn sang trọng, đắt tiền, quý hiếm mới là ngon. Miếng ăn đúng lúc, đúng hoàn cảnh mới là món ăn ngon nhất. Sau này, tui còn biết thêm mấy món cũng ngon lạ lùng từ con bù tọt như bù tọt kho sả ớt, bù tọt làm sạch xào sơ với tỏi, mỡ heo cho săn lại, thêm chút nước mắm, cho sả băm vào, bỏ thêm vài trái ớt, bắt trên lửa riu riu cho đến khi sền sệt. Ôi chao! Gắp một miếng, và lùa thêm miếng cơm, ngon ôi là ngon, mấy cơm cũng hết. Lại có món bù tọt xào mướp, ngọt mà thơm, dân nhậu khoái lắm. Có vài lần được đãi bù tọt khìn nước dừa, ngon không kể siết. Bù tọt làm sạch, cắt làm đôi, ướp với sả xắt mịn, giã nát, ớt bằm nhuyễn, muối, bột ngọt, đường và một ít cà ri. Lấy dừa khô nạo nhuyễn vắt lấy 1 chén nước cốt, 1 chén nước gião. Cho bát gião vào nồi rồi để trên bếp kho cho bù tọt chín, nước sền sệt thì đổ chén nước cốt vào kho tiếp, nước sôi vài phút thì tắt lửa, đừng để lâu dừa thành dầu có mùi ăn không ngon. Món nầy ăn kèm rau sống đủ loại như chuối chát, bông súng, khế, rau muống, rau thơm đều là số dzách! Mấy chục năm rồi, mấy hôm nay trời mưa, chợt nhớ đến con bù tọt của bốn mươi mấy năm trước, chợt nhớ đến một thời nghèo tận đáy mà vui, nhớ đến một ký ức, một đoạn đời không thể nào quên. Bây giờ đô thị hoá nhanh quá, đất đai là vàng, là đô la, ruộng đồng thu hẹp dần, ao hồ cạn nước, mưa xuống, bản giao hưởng của đồng quê không còn vang vọng như xưa mà chỉ là những tiếng kêu lạc lõng. Lại thêm người dân sử dụng thuốc trừ sâu, trừ rầy dữ quá và do hạn mặn nên bù tọt cũng vắng bóng dần. Lại thèm một chén cháo bù tọt, với những bạn bè xưa cũ bên ánh đèn dầu và ngoài sân ếch nhái kêu rộn rã. Nhưng làm sao có được nữa, thời gian đẩy đưa người mất, người phiêu bạt phương trời, còn lại thì đã hưu trí hết rồi nên chỉ nhớ trong kỷ niệm thôi. Hơn nữa bây giờ kiếm sâm, bào ngư, vi cá hay dĩa beefsteak thì có ngay chứ muốn có liền nồi cháo bù tọt e hơi khó. Đành nhớ con bù tọt tưởng tượng vậy. Ôi nhớ ơi là nhớ! 30/7/2018 |
