Điệu Nam Bình là gì

TTH – Những tranh cãi về sự sinh ra của Nam Người nào, Nam Bình vẫn chưa chấm hết, tuy nhiên tác động tác động của Nam Người nào, Nam Bình nói riêng, ca Huế nói chung tới nền tân nhạc Nước Ta là rất là rõ ràng .

Nhạc sĩ Phạm Duy từng thổ lộ : “ Âm nhạc Huế nói chung và ca Huế nói riêng với tác động tác động to tới cuộc sống sáng tác của tôi ”

Tác động tới nhiều sáng tác nổi tiếng

Khoảng năm 1944, nhạc sĩ Phạm Duy tới Huế trong chuyến lưu diễn cùng gánh hát Đức Huy – Charlot Miều, ông đã nhiều lần được chiêm ngưỡng và thưởng thức ca Huế trên sông Hương. Ông kể : “ Được nằm trong khoang thuyền nghe ca Huế từ đêm cho tới sáng. Trước đây chỉ được nghe ca Huế qua đĩa Béka giờ được trực tiếp nghe tiếng đàn của Vĩnh Phan, giọng ca của Bích Liễu ( vợ Vĩnh Phan ), Minh Mẫn rót ngay vào tai mình những hò Mái nhì, Mái đẩy, những lý Tình Tang, những Nam Bình, Nam Người nào trong quang cảnh nên thơ của sông Hương về đêm thật quá tuyệt vời ! .
Nhạc sĩ Phạm Duy cũng từng thổ lộ : “ Âm nhạc Huế nói chung và ca Huế nói riêng với tác động tác động to tới cuộc sống sáng tác của tôi ” ( dẫn theo Phan Thuận Thảo, Tạp chí Sông Hương số 334, 12/2016 ). Quả thực, nhiều nhạc phẩm của Phạm Duy chịu tác động tác động rõ nét của ca Huế như Về miền Trung, Bà mẹ Gio Linh …, đặc trưng quan yếu bài Nước non nghìn dặm ra đi trong trường ca Con đường loại quan với tác động tác động rõ nét bản Nam Bình của ca Huế .

Ca Huế trên sông Hương. Ảnh : VĐN
Nhạc sĩ Dương Thiệu Tước cũng từng bị “ khiếp sợ ” bởi những làn điệu Nam Bình, Nam Người nào. Trong ca từ nhạc phẩm Đêm tàn bến Ngự, nhạc sĩ nhắc tới âm hưởng của Nam Bình : “ Nhưng thoảng nghe khúc ca Nam Bình sầu than như nức nở khóc duyên bẽ bàng ”. Cũng trong ca khúc này, nhạc sĩ nhắc tới khúc Nam Người nào : “ Thuyền mơ trong khúc “ Nam Người nào ”. Đàn khuya trên sông ngân dài. Người nào luyến người nào tiếc khúc ca Tần Hoài … ”. Sở hữu thể nhìn thấy rất rõ những bản Nam Người nào, Nam Bình vang lên trong những khuya khoắt sông nước hữu tình đã làm rung động tâm hồn nhạc sĩ để từ đó, ca khúc Đêm tàn Bến Ngự bất hủ sinh ra. Và, rất nhiều những ca khúc khác : Huế xưa, Mắt Huế xưa ( Quốc Dũng, Đinh Trầm Ca ), Vĩ Dạ đò trăng ( Canh Thân ), Thần kinh thương nhớ ( Thế Minh ), Thương về miền Trung ( Châu Kỳ ) … với nhạc điệu được biểu lộ theo những đặc thù của tương đối người nào .

Thắc mắc chưa với lời giải

Nam Người nào, Nam Bình là hai trong số những nhiều năm kinh nghiệm chủ yếu của ca Huế, tới nay còn nhiều tranh cãi quanh nguồn gốc của chúng. Theo nhà báo Minh Khiêm, “ Ko với cơ sở vật chất nào để cho rằng, điệu Nam Bình như ta biết lúc bấy giờ với từ đầu thế kỷ 14. Đó là một sự ngộ nhận của một vài ý kiến, vì chỉ địa thế căn cứ vào nội dung của bài Nam Bình ‘ Tình phân ly ‘ ” .
Vốn thuộc ca nhạc Huế, điệu Nam Bình bắt nguồn từ dòng âm nhạc tầm trung và chưng học, và cũng nằm trong quy luật là chịu sự giao xoa, thu nạp những nền âm nhạc khác. Ca nhạc Huế với từ lâu, nhưng những nhiều năm kinh nghiệm ca Huế tăng trưởng từ nửa sau thế kỷ 19 tới đầu thế kỷ 20. Sở hữu người cho rằng, điệu Nam Bình là điệu “ Bình định phương Nam ” với từ đời Lê Thánh Tông ( nửa sau thế kỷ 15 ) lúc triều đình phong kiến Nước Ta mở cõi về phương nam. Rất tiếc là ngày này tất cả chúng ta ko còn biết nhiều năm kinh nghiệm của điệu “ Bình định phương Nam ” ra làm sao. Nhưng thấp, điệu Nam Bình đã lấy âm hưởng của nhạc Chiêm Thành nói chung hay điệu Bình định phương Nam nào đó để tăng trưởng và định hình, cho ta một nhiều năm kinh nghiệm ca Huế nổi tiếng ? Điệu Nam Bình còn với những tên gọi mà thời nay ko người nào còn gọi, đó là “ Vọng Giang Nam ” hay “ Hạ Giang Nam ” .
Sắp đây, nghệ nhân ca Huế Minh Cầm cho biết, điệu Nam Bình còn với phần đầu nữa, tức là “ Thủ Nam Bình ”. Phần ta đang ca và tấu nhạc lúc bấy giờ là phần mình và đuôi Nam Bình. Rất mong với ngày với cả ba phần điệu Nam Bình toàn vẹn ”. Bài Nam Bình nổi tiếng nhất là bài “ Tình phân ly ” gắn với sự kiện đám cưới Huyền Trân – Chế Mân, để rồi : “ Nước non nghìn dặm ra đi / Dòng tình chi ! / Mượn màu son phấn / Đền nợ Ô – Ly ” …
Theo nhà nghiên cứu Dương Phước Thu, tác giả của “ Tình phân ly ” là ông Võ Chuẩn, một người con Thừa Thiên Huế, quê Hương Thủy, từng giữ chức Tổng đốc Nghệ An. Tác giả sáng tác lời ca này vào khoảng chừng những năm 30, 40 của thế kỷ 20 .
Trong bài “ Sự nhiều mẫu mã và phong phú của ca nhạc Huế ”, nhà nghiên cứu, nghệ sĩ ca kịch Huế – Văn Lang nêu yếu tố tác động tác động của nhạc Chăm so với Nam Người nào và Nam Bình. Theo Văn Lang, năm 1202 Lý Cao Tông sai soạn khúc “ Chiêm Thành âm ” với âm điệu “ buồn thâm thúy mà người nghe ko hề cầm được nước mắt ”, địa thế căn cứ vào đó ông cho rằng “ bài Nam Người nào hoàn toàn với thể bắt nguồn từ khúc Chiêm Thành âm mà ra. Người nhạc sĩ trước kia đã dựa vào khúc Chiêm Thành âm để đặt ra bài Nam Người nào, vì trong Nam Người nào cũng với những âm cao và mang một nỗi buồn người nào oán ”. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu đã hoài nghi phỏng đoán này .

Nhạc sĩ Trần Hữu Pháp lúc giới thiệu về làn điệu Nam Người nào trên “Huế Xưa & Nay, số 16-1996”, đã viết: “Riêng bài Nam Người nào, với một số tài liệu cho rằng ra đời khoảng 1802… Sở hữu người nói là của Chiêm Thành. Theo Khâm Định Việt Sử, năm 1044, Lý Thái Tông đánh Chiêm Thành bắt được nàng My Ê, tới lúc nàng đi tới sông Lý Nhân, Thái Tông đòi My Ê hát chầu. Nàng nói ta mất chồng biệt tích chỉ biết khóc mà thôi, rồi nàng đựng lên tiếng ca não nùng, thành một khúc ca bi người nào gửi về phương Nam, cho nên nhiều giả thiết bài ca Nam Người nào ra đời là tương tự. Tuy nhiên cũng với nhiều giả thiết khác, như ông Thái Văn Kiểm cho rằng, những làn điệu ca Huế ra đời từ 1691 – 1725. Thời này với những người sáng tác nhạc triều như Tề Quốc công; và chính chúa Nguyễn Phúc Chu đã sáng tác ra bài “An Giang Nam” tức là Nam Người nào”…

Xem ra những tranh cãi về sự sinh ra của Nam Người nào, Nam Bình vẫn chưa chấm hết. Điều này còn chờ những nhà nghiên cứu liên tục truy lùng gốc tích. Dù chưa rõ nền tảng thế nào, tuy nhiên tác động tác động của Nam Người nào, Nam Bình nói riêng, ca Huế nói chung tới nền tân nhạc Nước Ta là rất là rõ ràng. Một thống kê chưa rất đầy đủ ( của Phan Thuận Thảo ) cho thấy số lượng những ca khúc về Huế trong thế kỷ 20 đã lên tới trên 100 bài. Hiếm với nơi nào trên quốc tế với được số lượng tác phẩm âm nhạc to như thế nhắc tới. Điều quan yếu hơn, chính tác động tác động của ca Huế – di sản văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc – đã làm cho những ca khúc về Huế luôn với chỗ đứng lâu bền trong trái tim công chúng .

Bài, ảnh: Hạ Nguyên