Sài Gòn đang rất nóng và chiếc laptop của anh em cũng đang phải chịu chung số phận. Trong bài này mình sẽ cùng anh em giải quyết một vài vấn đề liên quan đến chuyện tản nhiệt của máy. Những nguyên nhân nào khiến laptop nóng, lời khuyên, giải pháp, từ đó giúp anh em xài máy bền hơn, máy giữ được hiệu năng tốt và tránh những hỏng hóc do nhiệt. Làm sao để biết laptop của mình đang nóng hơn bình thường? Thông thường anh em sẽ bắt đầu "tình nghi" chiếc laptop của mình đang nóng hơn bình thường thông qua cảm nhận xúc giác. Chẳng hạn như trong cùng một môi trường làm việc, như trong văn phòng với cùng số tác vụ thường nhật nhưng vỏ máy nóng hơn thì anh em cho rằng máy đang nóng hơn. Đây cũng là một cách để xác định nhưng thực tế, vỏ máy có thể nóng hơn vì nhiều lý do, nhất là vỏ nhôm vốn có khả năng dẫn truyền nhiệt tốt hơn so với vỏ nhựa. Vì vậy để xác định chiếc máy có thật sự nóng hơn bình thường hay không thì còn có một số dấu hiệu giúp anh em nhận biết khác: 1. Với những tác vụ nhẹ nhưng bạn nghe thấy tiếng ồn từ quạt tản nhiệt lớn hơn, điều này có nghĩa hệ thống đang đòi hỏi giải phóng nhiệt nhanh hơn khiến quạt tăng vòng quay. Quạt trên laptop luôn quay nhưng ở nhiều tốc độ khác nhau nhằm đáp ứng theo nhu cầu tản nhiệt của hệ thống. 2. Máy gặp khó khăn khi xử lý các tác vụ cơ bản, chẳng hạn như mở file Word hay trình duyệt web. Thao tác này diễn ra chậm hơn so với bình thường hoặc thậm chí gây treo máy. Thậm chí bạn sẽ thấy máy bị màn hình xanh hay có thông báo lỗi này lỗi kia. 3. Máy tự động tắt khi đang dùng, điều này cho thấy CPU đã bị quá nóng và nó buộc phải tự tắt để bảo vệ chính nó (nguyên nhân khác là bo nguồn có vấn đề hoặc dàn điện (VRM) cho CPU bị tụt điện). Tình huống này mình đã từng gặp và hẳn nhiều anh em cũng đã từng gặp, trên máy bàn thì nó còn dễ thấy hơn. 4. Màn hình máy bắt đầu hiện các đường sọc màu, đây là triệu chứng sớm cho biết GPU (chip đồ hoạ rời) trên máy đang bị quá nóng và khả năng "tử vong" cao. Những anh em xài laptop có GPU rời như dòng gaming sẽ gặp phải tình huống này nhiều hơn so với laptop không có GPU rời. 5. Với laptop chơi game, quạt hú, tỉ lệ khung hình thấp hơn đáng kể so với bình thường. Những lý do khiến máy nóng, đa phần là do thói quen sử dụng nhưng cũng có phần lớn lỗi của nhà sản xuất. 1. Không để máy lên túi chống sốc, lên đùi! Nhiều anh em có thói quen dùng túi chống sốc cho laptop và khi lấy máy ra dùng thì để luôn máy lên trên chiếc túi đó. Anh em nghĩ rằng việc làm này khiến chiếc máy ít bị trầy xước hơn nhưng thực tế anh em đang khiến cho máy ít bền hơn. Bên dưới laptop luôn có nhiều khe lấy gió, giúp hệ thống quạt có thể lấy luồng gió mát và giải phóng nhiệt từ hệ thống ống đồng tản nhiệt. Khi anh em để máy lên chiếc túi chống sốc thì chiếc túi vốn mềm sẽ bít kín những khe này khiến quạt khó lấy được gió hơn cũng như phải hoạt động nhiều hơn để làm mát. Từ đó qua thời gian sẽ gây ra những tình trạng như quạt phải chạy ở tốc độ cao hơn bình thường để làm mát cho máy hay chết hẳn quạt vì nó phải hoạt động ở cường độ cao trong thời gian dài. Hiệu quả tản nhiệt của hệ thống giảm đi ảnh hưởng đến tuổi thọ linh kiện như CPU, GPU và nhiều thứ khác khiến chiếc máy hỏng sớm hơn.
Lời khuyên: Không chỉ là mình muốn khuyên mà bản thân nhiều nhà sản xuất laptop đều ghi lưu ý rằng người dùng nên đặt máy trên những bề mặt phẳng và cứng như mặt bàn, mặt đá … bởi những bề mặt này sẽ không bít kín các khe lấy gió bên dưới máy, giúp máy tản nhiệt tốt hơn. Thêm vào đó anh em cũng không nên đặt máy trên đùi để sử dụng trong thời gian dài bởi da thịt cũng giống như chiếc túi chống sốc kia, nó cũng bịt kín các khe lấy gió và khi máy nóng lên, nó còn có thể gây bỏng rát da. Rất rất không nên. 2. Sử dụng máy trong điều kiện nhiều bụi bặm và ngoài trời quá lâu. Những chiếc laptop như ThinkPad hay Zbook mình dùng vốn được thiết kế để chịu được điều kiện môi trường khắc nghiệt nhưng hầu hết laptop phổ thông đều rất dị ứng với những môi trường như vậy. Cơ bản hệ thống tản nhiệt trên laptop hiện tại vẫn gồm 3 thành phần chính là các ống đồng (heatpipe), các lá tản nhiệt (heatsink) và quạt tản nhiệt. Trong môi trường nhiều bụi bặm, qua thời gian bụi sẽ bám nhiều lên các lá tản nhiệt từ đó làm giảm diện tích tản nhiệt đồng thời cản trở luồng gió (airflow) được quạt thổi ra. Thế nên quạt phải hoạt động nhiều hơn, gió ra không nhiều khiến hiệu năng tản nhiệt giảm. Chưa kể là với thời tiết nóng như hiện tại, luồng khí được quạt hút vào cơ bản đã nóng, thành ra hệ thống tản nhiệt lại phải gánh thêm một phần nhiệt từ môi trường song song với nhiệt lượng từ các phần cứng đang hoạt động như CPU, GPU. Lời khuyên: Trong tình huống bắt buộc phải sử dụng trong môi trường khắc nghiệt như vậy, anh em nên cân nhắc mua những chiếc máy có thiết kế dành cho công việc này. Nó sẽ được tích hợp những cơ chế giảm bụi trên hệ thống tản nhiệt cũng như được thiết kế để chống chịu với môi trường khắc nghiệt. Với những chiếc laptop thông thường thì việc bụi bám trên hệ thống tản nhiệt qua thời gian sử dụng là điều không thể tránh khỏi, chưa cần nói đến môi trường nhiều bụi. Ở Việt Nam ta thì không khí nhiều bụi và anh em có thể chủ động đi vệ sinh tản nhiệt sau nửa năm để giúp chiếc máy chạy mát mẻ hơn. 3. Có nên dùng đế quạt tản nhiệt cho laptop? Mình nghĩ đây là cái phụ kiện không mấy hiệu quả nhưng tại nhiều cửa hàng, họ vẫn khuyên anh em nên mua. Lật lại vấn đề ban đầu về các khe lấy gió bên dưới đáy máy, về mặt ý tưởng thì đế quạt tản nhiệt cho laptop sẽ cung cấp thêm luồng gió vào đáy máy, giúp quạt tản nhiệt bên trong máy có thể lấy nhiều gió hơn và cải thiện hiệu năng tản nhiệt hệ thống. Tuy nhiên, cần phải lưu ý là thiết kế các khe lấy gió của laptop không giống nhau, vị trí và độ rộng của các khe này cũng khác biệt. Thành ra một chiếc đế quạt tản nhiệt có thể phù hợp với máy này nhưng chưa chắc mang lại sự cải thiện với máy kia. Vì vậy mình không khuyến khích anh em dùng đế quạt tản nhiệt là vậy. Mình nghĩ thay vì mua 1 chiếc đế quạt tản nhiệt vài trăm ngàn hay có khi trên 1 triệu nhưng không rõ nó có hiệu quả hay không thì cách đơn giản nhất lại chẳng tốn tiền đó là anh em dùng thứ gì đó kê máy lên, sao cho gầm máy thoáng hơn, từ đó hệ thống quạt sẽ có thể lấy được nhiều gió hơn (nhớ là đừng che các khe lấy gió dưới đáy máy là được). 4. Khi nóng là "một tính năng" hay nóng do bản chất thiết kế của chiếc máy. Rất nhiều mẫu laptop trên thị trường có hệ thống tản nhiệt thiết kế kém. Mình sẽ không nói đến những chiếc máy mỏng nhẹ bởi chúng buộc phải hy sinh nhiều thứ để đạt được tính di động cao nhất được hãng sản xuất định hướng đến người dùng. Đa phần chúng đều có CPU tiết kiệm điện với mức công suất thoát nhiệt (TDP) thấp thành ra hệ thống tản nhiệt của chúng cũng nhỏ hơn, đủ để đáp ứng những công việc như văn phòng, giải trí nhẹ nhàng.
Thế nhưng có nhiều chiếc laptop cấu hình cao, chẳng hạn như dòng laptop chơi game nhưng nhà sản xuất vì nhiều lý do như muốn cắt giảm chi phí, tăng biên độ lợi nhuận cho mỗi máy bán ra thành ra họ đã cắt giảm nhiều thứ khiến chiếc máy nhìn bề ngoài vẫn tốt nhưng bên trong lại là thảm hoạ. Mình đã bắt gặp những chiếc laptop chạy CPU 4 nhân 8 luồng, GPU rời cùng nhiều phần cứng hiệu suất cao khác nhưng lại chỉ có 1 quạt tản nhiệt, dăm ba ống đồng mỏng te đi cắt giữa cả 2 thành phần này. Hoặc như hình trên là Razer Blade đời 2014, thiết kế tản nhiệt rất kém hiệu quả và thường gây chết GPU. Kết quả là chiếc máy dù được gắn mác chơi game nhưng lại không thể chơi được nhiều game hoặc có chơi được đi nữa thì hiệu năng (tỉ lệ khung hình) cũng không cao. Lý do cho điều này rất đơn giản bởi khi CPU, GPU hoạt động ở cường độ cao, hệ thống tản nhiệt không thể đáp ứng nổi TDP mà cả 2 thành phần này phát sinh thành ra game thường bị giật, khựng, tụt khung hình. Một số hãng ý thức được điều này nên họ đã chủ động cắt giảm xung của CPU, GPU, tức là giảm điện áp vào để giảm nhiệt lượng toả ra khi hoạt động. Lời khuyên: Anh em nên tìm hiểu kỹ về chiếc máy mình muốn mua. Trước khi mua chiếc máy nào, mình cũng tìm hiểu rất nhiều trên Google để xem các bài đánh giá của các trang nước ngoài có uy tín như Notebookcheck (trang này giờ cũng không còn chính xác cao như trước nhưng tham chiếu được) và một số kênh YouTube như Matthew Moniz, MobileTechReview (mấy kênh như Dave2D giờ cũng bớt tin được rồi). Nếu chiếc máy đó vẫn chưa có trang nào làm review thì mình sẽ tìm đến các forum như Tinh Tế hay lên reddit hỏi bởi rất có khả năng anh em sẽ gặp được người đang dùng dòng máy anh em muốn mua và họ sẽ trả lời. Ngoài ra một trong những mẹo mình hay áp dụng để nhận định về phần cứng, khả năng tản nhiệt và nâng cấp máy trước khi mua là tìm theo từ khoá "XXX disassembly" hay "XXX teardown" trong đó XXX sẽ là tên của chiếc máy. Với những hình ảnh mổ xẻ bên trong thì mình sẽ có thể ước lượng khả năng tản nhiệt và nâng cấp cũng như chất lượng linh kiện của máy. Nếu như anh em đã lỡ mua chiếc máy về và nó nóng "từ trong trứng" thì: 1. Thay keo tản nhiệt: Đây là giải pháp thường thấy đối với những chiếc máy có hệ thống tản nhiệt thiết kế bất hợp lý hoặc máy dùng lâu năm, khả năng tản nhiệt giảm. Cũng giống như tản nhiệt khí và tản nhiệt nước trên máy tính, CPU và cục tản nhiệt đều cần đến lớp keo để tăng khả năng tiếp xúc, lấp đi những khiếm khuyết về bề mặt của kim loại, từ đó CPU hay GPU có thể đưa nhiệt lên bề mặt hấp thụ nhiệt của tản nhiệt tốt hơn. Chi tiết hơn về keo tản nhiệt thì anh em có thể xem trong bài giải đáp dưới đây:
Qua quá trình sử dụng thì keo tản nhiệt sẽ dần khô đi, từ đó khiến hiệu quả dẫn truyền nhiệt giữa CPU và hệ thống tản nhiệt không còn tốt nữa. Đây cũng là một trong những nguyên nhân chính khiến quạt tản nhiệt buộc phải quay ở tốc độ cao. Thế nên việc thay keo là điều cần làm với những chiếc máy tính lâu năm, anh em có kinh nghiệm có thể tự làm nhưng nếu sợ rủi ro thì có thể đem ra các trung tâm nhờ hỗ trợ. Còn riêng với máy mới sử dụng nhưng do thiết kế tản nhiệt hạn chế, việc thay keo cũng phần nào đó khiến chiếc máy mát hơn nhưng nhiều tình huống không hoàn toàn giải quyết được vấn đề. Chẳng hạn như chiếc máy được nhà sản xuất trét sẵn một loại keo không đạt tỉ số truyền nhiệt cao (đơn vị W/mK - Watts per meter-Kelvin) thì việc thay bằng một loại keo tản nhiệt có tỉ số cao hơn sẽ giúp hệ thống tản nhiệt hoạt động tốt hơn. Tuy nhiên, nhà sản xuất laptop không bao giờ tiết lộ về loại keo tản nhiệt họ dùng là gì thành ra việc thay keo với những chiếc máy có thiết kế tản nhiệt kém khá hên xui. Hình trên là dàn tản nhiệt của Alienware 17 R4/15 R3, dòng máy này sớm bị phát hiện có keo tản nhiệt gốc rất tệ, nhiều người dùng phải tra lại keo và có cả topic hướng dẫn chi tiết trên Notebookcheck. Keo tản nhiệt cũng chia ra nhiều loại, loại đang được anh em quan tâm là
kim loại lỏng như Thermal Grizzly Conductonaut với tỉ số truyền nhiệt đến 73 W/mK nhưng giá của nó không rẻ, giá trên Newegg khoảng 30 USD cho 1 gram. Loại keo tản nhiệt dạng kim loại lỏng này có thể giúp CPU hay GPU vận hành mát hơn hẳn, có thể giảm đến trên 10 độ C so với keo có sẵn trên máy. Tuy nhiên việc tra keo kim loại lỏng ẩn chứa nhiều nguy cơ bởi bản chất nó là kim loại và có thể gây đoản, chập mạch, hư hại các phần cứng xung quanh nếu bị rò rỉ ra ngoài (thành ra phải dán băng keo cách
ly tứ phía như tình huống trên). Trong khi đó, loại keo phổ biến mình thấy anh em hay dùng là Arctic MX-4 có mức giá rẻ hơn, tỉ số truyền nhiệt ở 8,5 W/mK, không nhạy cảm với linh kiện như keo kim loại lỏng nhưng nhiều khi thay keo này vào, hiệu quả tản nhiệt không được cải thiện nhiều. Vì vậy, ngoài việc thay keo thì anh em có thể linh hoạt điều chỉnh điện áp CPU để giảm TDP khi tải nặng. Công cụ này được Intel phát triển và nó hoạt động với hầu hết CPU Intel trên laptop lẫn desktop. Đây là giải pháp gần như là cuối cùng nếu các giải pháp trên không phát huy hiệu quả nhưng nó mang lại khá nhiều lợi ích, nhất là vấn đề về nhiệt CPU. Hầu hết CPU trên laptop đều không thể overclock (OC) tức tăng xung trừ những con CPU có hậu tố K, thường được trang bị trên laptop chơi game hardcore nhưng việc undervolt hay giảm xung lại có thể làm với hầu hết CPU. Anh em có thể tải về Intel XTU tại đây. Chi tiết hơn về cách undervolt, thiết lập và khuyến cáo thì mình sẽ làm một bài riêng. Còn nếu anh em muốn vọc vạch trước thì có thể tìm hiểu thêm trên Internet. Mình gợi ý trước là anh em chỉ cần chỉnh các thông số ở các phần như Core Voltage Offset, Cache Voltage Offset và Graphics Voltage Offset trong Advanced Tuning. Ở các mức này anh em nên khởi đầu với mức giảm từ 0.005 V (5 mV), anh em kéo thanh điện áp sang trái hoặc chọn các giá trị có sẵn hiển thị kiểu -0.005 V (giảm 5 mV) và tăng dần số điện áp giảm. Một con CPU sẽ cần một mức điện áp cụ thể để bật tất cả các bóng bán dẫn để hoạt động và duy trì hoạt động ổn định qua thời gian, vì vậy sự khác biệt về điện áp sẽ tuỳ theo từng dòng CPU và mỗi nhà sản xuất laptop đều thiết lập sẵn biên độ điện áp an toàn cũng như điện áp mặc định. Việc undervolt sẽ nhằm vượt qua biên độ an toàn này, tức là giảm điện áp vào CPU để khiến nó ăn ít điện hơn, phát sinh ít nhiệt hơn trong khi vẫn duy trì được hoạt động bình thường. Đây là một việc kiểu thử và sai nên anh em cần phải kiên trì một chút. Theo kinh nghiệm của mình, anh em nên lên Google tìm theo từ khoá "tên CPU undervolt", ví dụ như "Core i7-7700HQ undervolt" thì những gợi ý về điện áp sẽ chính xác hơn bởi nhiều người đã thực hiện và kiểm chứng. Với CPU dòng U đời Kaby Lake (thế hệ 7) thì mức giảm khởi đầu có thể là -0.0070 V đến -0.100 V (70 mV - 100 mV), dòng U đời Skylake (thế hệ 6) thì mức giảm từ -0.060 đến -0.080 V (60 mV - 80 mV), các dòng 4 nhân như HQ sẽ có mức giảm cao hơn. Một khi giảm điện áp Core Voltage Offset thì anh em lưu lại và nếu máy không crash, không màn hình xanh thì bước tiếp theo anh em cho chạy stress test trong mục bên dưới để kiểm tra độ ổn định. Nếu máy vẫn chạy tốt, nhiệt độ tốt thì cứ để mức này dùng. Cũng cần lưu ý là khi giảm điện áp Core thì anh em cũng cần phải giảm đồng giá trị với điện áp Cache và điện áp Graphics (GPU tích hợp). *Vui: Đố anh em con laptop đang cháy trong hình cover là gì? Gợi ý của HP, 1 dòng máy cực kỳ tệ hại và giá đắt lòi 😁 |
