Sergei Plugotarenko, người đứng đầu Hiệp hội Truyền thông điện tử Nga, nói với một ủy ban quốc hội vào tháng 3-2022 rằng khoảng 50.000-70.000 lao động trong ngành công nghệ đã rời Nga kể từ đầu cuộc xung đột. Ông cho rằng 100.000 người nữa có thể rời đi vào cuối tháng 4-2022. Các nhà nhân khẩu học cho biết con số này chỉ đại diện cho một phần nhỏ dân số Nga. Tuy nhiên, nhiều ý kiến đồng tình rằng cuộc di cư gây thêm áp lực cho những vấn đề dân số kéo dài của Nga, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đã và đang cướp đi nhiều sinh mạng. Federica Cocco, nhà báo của Financial Times, cho biết: “Nhiều người đang phải nhập ngũ, đặc biệt là nam thanh niên và nhiều người rời đi để tránh khủng hoảng kinh tế”. Thực trạng suy giảm dân số Sự suy giảm dân số của Nga thể hiện ở nhiều chỉ số: sự giảm tuổi thọ, sự gia tăng tỷ lệ tử vong, trong khi tỷ lệ sinh thấp. Trong giai đoạn từ tháng 12-2020 đến 11-2021, tỷ lệ tử vong đã vượt quá 2,4 triệu người và dân số giảm hơn 800.000 người, tăng hơn 72%, so với cùng kỳ năm 2020. Sự suy giảm dân số ở Nga vào năm 2020 tăng hơn gấp đôi, từ 316.200 người vào năm 2019 lên 688.700 người. Các chỉ số này đang ở mức cao nhất kể từ năm 2005, khi mức suy giảm dân số tự nhiên là 846.600 người. Tỷ lệ tử vong cao chủ yếu do ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19. Một yếu tố quan trọng ảnh hưởng tới tốc độ tăng trưởng dân số là tỷ lệ sinh. Tỷ lệ sinh của Nga đang ở mức thấp.Trong 10 tháng đầu năm 2020, Nga có 1,068 triệu trẻ em được sinh ra, ít hơn khoảng 60.000 so với cùng kỳ năm 2019. Trong 10 tháng đầu năm 2021, khoảng 1,05 triệu trẻ em được sinh ra ở Nga, thấp hơn 1,8% so với cùng kỳ năm 2020.
 Tỷ lệ sinh thấp tại Nga do nhiều nguyên nhân khác nhau. Thứ nhất, đó là tỷ lệ phụ nữ Nga ở độ tuổi sinh đẻ rất thấp.Số lượng phụ nữ trong độ tuổi 20-30 ở Nga đang giảm dần. Đây là hậu quả của cuộc khủng hoảng nhân khẩu học những năm 90 do tình trạng nghèo đói, thiếu thốn sau khi Liên Xô sụp đổ. Thứ hai, đó là xu hướng không muốn sinh con của giới trẻ. Theo các cuộc thăm dò khác nhau, gần một nửa số người Nga từ chối sinh con và lý do phổ biến nhất là vấn đề kinh tế. Một số yếu tố khác bao gồm xu hướng sinh con muộn, điều này làm giảm khả năng sinh con thứ hai và thứ ba; ảnh hưởng của đại dịch COVID-19; ngày có càng nhiều người trẻ muốn tập trung và đầu tư cho tài chính và sự nghiệp thay vì con cái. Rủi ro từ xung đột Theo các nhà nhân khẩu học, tỷ lệ sinh có xu hướng giảm khi nền kinh tế của một quốc gia xấu đi và tăng lên khi kinh tế được cải thiện.Quy tắc này đã đúng với Nga trong 30 năm qua. Leslie Root - một học giả tại Đại học Colorado-Boulder - cho biết tỷ lệ sinh rất thấp trong những năm 1990 sau khi Liên Xô sụp đổ nhưng đã tăng trở lại khi nền kinh tế mạnh lên, từ khoảng năm 2005. Đến năm 2015, tỷ lệ sinh của Nga ở mức cao đối với một quốc gia châu Âu, gần 1,8 trẻ em trên một phụ nữ. Tuy nhiên, tỷ lệ sinh đã giảm trong những năm tiếp theo do các lệnh trừng phạt và nền kinh tế bị suy giảm sau khi Nga sáp nhập Crimea. Do đó, các nhà nhân khẩu học dự đoán rằng suy thoái kinh tế sau cuộc xung đột sẽ tiếp tục ảnh hưởng tiêu cực đến tình hình dân số Nga. Cuộc xung đột với Ukraine cũng đe dọa gây ra các vấn đề liên quan đến suy thoái kinh tế dài hạn bao gồm tỷ lệ thất nghiệp cao hơn, các điều kiện không thuận lợi cho thanh niên tham gia lực lượng lao động, gia tăng bất bình đẳng, mức sống thấp hơn, mức thuế thấp hơn cùng với chi phí chăm sóc sức khỏe và phúc lợi cao hơn. Đây đều là những yếu tố bất lợi đối với mục tiêu tăng dân số. Bên cạnh đó, bà Root còn cho rằng suy thoái kinh tế sẽ khiến dòng người từ Trung Á và Nam Caucasus di cư đến Nga để làm việc sẽ chậm hơn. Những luồng di cư này là một phần quan trọng cho sự phát triển kinh tế và gia tăng dân số của Nga. Trên thực tế, Nga cũng có chính sách thu hút người nhập cư như một giải pháp cho tình trạng suy giảm dân số. Chính phủ nỗ lực Vấn đề tăng dân số được Tổng thống Vladimir Putin đặc biệt quan tâm. Nga đã đưa ra nhiều biện pháp và chính sách trong ngắn và dài hạn để đối phó với cuộc khủng hoảng nhân khẩu học.Tổng thống Putin đã thúc đẩy tài trợ chính phủ cho những phụ nữ mới sinh vào tháng 1-2020. Các đợt giảm thuế mới cho các gia đình đã được công bố và các biện pháp phúc lợi trẻ em được mở rộng, chẳng hạn như bữa ăn miễn phí ở trường và các phúc lợi liên quan đến thu nhập. Trong thông điệp liên bang năm 2021, Tổng thống Putin cũng đề cập tới vấn đề này, coi tăng dân số bền vững là một chiến lược quốc gia. Nga cũng tăng các khoản trợ cấp cho các gia đình khi có thành viên mới. Từ 1-1-2021, khoản trợ cấp tăng 3,7%, lên tới 484.000 ruple (gần 7.000 USD) cho sinh con đầu lòng hoặc nhận con nuôi thứ nhất (năm 2020 là gần 467 nghìn ruple). Khi sinh con hoặc nhận con nuôi thứ hai, số tiền trợ cấp tăng lên hơn 22.000 USD. Số tiền trợ cấp cũng tăng lên khi sinh các con tiếp theo. Nhờ các biện pháp hỗ trợ này, kể từ năm 2007 đến nay có 2,5 - 3 triệu trẻ em là con thứ được sinh ra. Nhưng, Ilya Kashnitsky, trợ lý giáo sư tại Trung tâm Liên ngành về động lực học dân số, tại Đại học Nam Đan Mạch ở Odense, cho rằng trên thực tế, hiện nay không có chính sách nào có thể ngăn chặn cuộc khủng hoảng giảm dân số mà chỉ có thể làm giảm bớt tác động. Bà Root cho biết các chính sách khuyến khích mọi người sinh con thường mang lại nhiều kết quả khác nhau bởi vì “rất khó để thay đổi tỷ lệ sinh trong một xã hội có mức sinh thấp”. Ông Kashnitsky cho rằng dân số Nga sẽ bị ảnh hưởng trong ngắn hạn bởi tỷ lệ tử vong cao hơn, sự cô lập về kinh tế, di cư và giảm chất lượng sống, về lâu dài sẽ góp phần làm giảm tỷ lệ sinh sản. Dân số Nga năm 2021 thấp hơn một triệu người so với năm trước, mức giảm kỷ lục kể từ khi Liên Xô tan rã, chủ yếu do Covid-19. Cơ quan thống kê Nga Rosstat hôm qua công bố số liệu cho thấy tính đến tháng 1/2021, dân số Nga là gần 146,2 triệu, giảm 1,04 triệu người so với một năm trước. Tổng cộng hơn 2,4 triệu người đã chết ở Nga trong năm 2021, tăng 15,1% so với năm trước. Đây là mức suy giảm dân số lớn chưa từng thấy ở Nga, kể từ khi Liên Xô tan rã. Tình hình nhân khẩu học trở nên trầm trọng hơn do Covid-19, với hơn 600.000 người đã chết vì đại dịch. Số liệu mới cho thấy xu hướng dân số tiếp tục giảm, bởi trong năm 2020, dân số Nga đã giảm hơn nửa triệu người. Số ca tử vong liên quan đến Covid-19 do Rosstat công bố hàng tháng cao hơn nhiều so với số liệu trên website của chính phủ. Chính phủ Nga hiện ghi nhận 329.443 người chết vì Covid-19, là những ca tử vong được xác nhận do đại dịch sau khi có kết quả khám nghiệm y tế.
Hành khách đi dọc sân ga tàu điện ngầm ở Moskva, Nga tháng 11/2021. Ảnh: Reuters. Nga đã phải vật lộn để kiềm chế đại dịch do chiến dịch tiêm chủng chậm chạp, chính quyền không áp dụng các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt và nhiều người dân không đeo khẩu trang nơi công cộng. Số người chết do đại dịch làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân khẩu học liên quan tỷ lệ sinh và tuổi thọ thấp mà Nga đã phải đối mặt 30 năm qua. Tỷ lệ sinh trung bình của phụ nữ Nga hiện nay là khoảng 1,5, thấp hơn so với mức tối thiểu 2,1 để duy trì dân số. Dân số sụt giảm là một trong những quan tâm hàng đầu của Tổng thống Vladimir Putin từ khi ông lên nắm quyền hơn hai thập kỷ trước. Trong các bài phát biểu toàn quốc, Putin thường xuyên khuyến khích người Nga sinh thêm con và sống lành mạnh hơn để nâng cao tuổi thọ. Chính phủ Nga đã đưa ra một số hỗ trợ tài chính cho các bậc cha mẹ sinh hơn một con, như thưởng tiền mặt và lãi suất thế chấp ưu đãi. Trong cuộc họp báo thường niên tháng 12 năm ngoái, Putin nhấn mạnh dân số 146 triệu người là không đủ cho "vị thế địa chính trị" của đất nước và cũng gây ra tình trạng thiếu lao động. Huyền Lê (Theo AFP) NGA - DÂN SỐ UNFPA trao giấy chứng nhận cho bà Marina Nikolaeva, mẹ của bé sơ sinh được tính là người thứ 7 tỷ của hành tinh, Kaliningrad, 31/10/2011. REUTERS/Pavel Shirokov Theo dự báo của Liên Hiệp Quốc công bố tháng 10 năm 2009, đến năm 2025 dân số của Nga sẽ giảm đi 11 triệu người. Có rất nhiều cách giải thích khác nhau về hiện tượng này. Thông tín viên Hoàng Dung tường trình từ Matxcơva.
Ở Nga, đã nhiều năm nay người ta nói đến việc giảm dân số như một vấn đề nghiêm trọng, mang tính nguy hại cho an ninh quốc gia. Người ta bàn bạc vấn đề này ở mọi cấp khác nhau: từ dân chúng, đến các cơ quan truyền thông, đến chính quyền địa phương và cao nhất là đến chính quyền liên bang. Theo con số thống kê dân số năm 2002, trong vòng 23 năm từ năm 1989 đến năm 2002 dân số Nga giảm đi 1,8 triệu người, còn trong giai đoạn từ 1992 đến 2010, dân số đã giảm đến 13,1 triệu người. Trong những năm 1990 mỗi năm dân số của Nga giảm đi trên 900 ngàn người mỗi năm. Từ năm 2001 dân số bắt đầu giảm chậm hơn. Nếu năm 2000 giảm 959 ngàn người thì đến năm 2009 chỉ còn giảm 249 ngàn người mà thôi, tuy nhiên như vậy là làn sóng sút giảm dân số vẫn chưa chấm dứt. Số lượng dân số thiếu hụt này được giảm bớt phần nào nhờ có làn sóng di dân từ các nước cộng hòa Trung Á đến nhập quốc tịch. Theo dự báo của Liên Hiệp Quốc công bố tháng 10 năm 2009, đến năm 2025 dân số của Nga sẽ giảm đi 11 triệu người. Người ta bàn cãi rất nhiều để hiểu được vì sao ở Nga lại có tình trạng khủng hoảng thiếu dân số như vậy. Có rất nhiều nhóm ý kiến khác nhau. Nhưng có thể hình dung các nguyên nhân chính như sau: Thứ nhất, đây là một hiện tượng kinh tế - dân số. Việc dân số sút giảm ở Nga là một hiện tượng chung của tất cả các nước công nghiệp phát triển, chứ không phải là một hiện tượng đặc biệt riêng ở Nga thôi. Thứ hai, đây là do các yếu tố kinh tế - xã hội. Do Liên Xô tan rã, mô hình xã hội với mức độ bảo đảm của nhà nước quá cao, nên dân chúng cảm thấy tương lai bất ổn nên không dám sinh con : đời sống đắt đỏ, mức sống đi xuống …. Thứ ba, do các nguyên nhân y tế xã hội. Do đời sống đi xuống nên sức khỏe của dân chúng bị giảm sút. Bên cạnh đó, trong xã hội bùng phát các tệ nạn nghiện rượu, ma túy, bệnh xã hội …làm tỷ lệ tử vong tăng lên. Cuộc khủng hoảng dân số của Nga từ cuối thế kỷ 20 có đặc điểm là cùng một lúc mức sinh đẻ sút giảm và mức độ tử vong tăng lên. Điều này được gọi là "cây thập tự Nga". Để cân bằng dân số, mức sinh đẻ phải đạt được tỷ lệ 2,11-2,13% mỗi năm, nhưng thực tế con số này ở Nga chỉ ở mức 1,5-1,6% hiện nay mà thôi và con số này xuống thấp nhất vào những năm 90, có năm tụt xuống chỉ còn 1,1-1,2%. Tỷ lệ tử vong ở Nga từ những năm 1980 đến nay có khuynh hướng tăng lên, nếu năm 1980 có 11 người chết trên 1.000 người dân thì đến những năm 2000 tỷ lệ này đã lên tới 14,2 người. Việc khủng hoảng thiếu dân số làm cho nước Nga trong hiện tại và trong tương lai sẽ gặp phải nhiều vấn đề. Việc giảm dân số làm cho nhiều trường lớp từ phổ thông đến đại học bị thiếu học sinh, nên người ta trở nên dễ dãi hơn với học sinh và sinh viên. Tình trạng này diễn ra trong 1 thời gian dài sẽ làm cho chất lượng giáo dục bị sút giảm. Hậu quả quan trọng nhất là khả năng quốc phòng của Nga bị giảm. Nếu vào năm 2009 đội quân dự bị của Nga đạt mức 31 triệu người thì đến năm 2050 đội quân này sẽ chỉ còn 14 triệu mà thôi. Trong khi đó đội quân dự bị của Mỹ là 56 triệu và của Trung Quốc là 208 triệu người. Với tốc độ giảm dân số như hiện nay, vùng Viễn Đông và Sibiri của Nga sẽ bị bỏ trống. Theo thống kê dân số năm 2010, trong vòng 8 năm, dân ở vùng này đã giảm đi hơn 4%. Để giải quyết vấn đề dân số, ngay từ năm 2001 chính phủ Nga đã đưa ra cả một chương trình phát triển dân số đến năm 2015, và năm 2007 Tổng thống Putin đã đưa vấn đề dân số thành một đề mục quan trọng của bản thông điệp hàng năm gửi đến thượng viện. Người ta cho rằng để giải quyết vấn đề này cần củng cố khái niệm gia đình trong xã hội. Nâng cao vai trò của một gia đình với đầy đủ các thành viên của nó trong nhận thức của dân chúng. Trước đây trong nhiều thế kỷ ở Nga vẫn có truyền thống sinh nhiều con. Mới đầu thế kỷ 20 đây, trung bình ở các làng quê của Nga, mỗi gia đình có 6-7 đứa con, còn giờ đây phần đông gia đình Nga chỉ có 1 đứa con, nhiều phụ nữ cả đời không sinh con. Ngoài ra, người ta cho cần giúp đỡ và khuyến khích các gia đình đông con. Năm 1944 ở Liên Xô đã thành lập huân chương “bà mẹ anh hùng” và “bà mẹ vẻ vang”. Gần đây ông Gryzlov-người phát ngôn của hạ viện cho rằng có lẽ nước Nga sẽ phải làm sống lại các danh hiệu này. Từ năm 2007 đến nay, người ta đã có nhiều khoản giúp đỡ về vật chất cho các gia đình đông con. Từ việc tặng một số tiền lớn cho các bà mẹ khi sinh đứa con thứ hai, đến các khoản phụ cấp cho các gia đình đông con hàng tháng. |
