Việt Nam có dân số động và cơ cấu dân số trẻ ảnh hưởng đến phát triển ngành dịch vụ là

- + Đọc bài viết In bài viết Gửi bài viết

Dân số vàng và già hóa dân số - cơ hội và thách thức

16/07/2019 - Lượt xem: 19495

Trong những năm qua, công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình đã được Đảng và Nhà nước quan tâm đặc biệt với rất nhiều chủ trương, chính sách cũng như các văn bản định hướng, chỉ đạo thực hiện. Chúng ta đã kiểm soát tốt tỷ lệ phát triển dân số, cụ thể tỷ lệ tăng dân số giảm từ 3,5% (năm 1960) xuống chỉ còn 1,06% (2012). Số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cũng giảm mạnh từ 6,3 con năm 1960, xuống còn 2,1 con vào năm 2006 và còn 2,05 vào năm 2012; tuổi thọ bình quân của người dân cũng tăng từ 40 tuổi (năm 1960) lên 73 tuổi (năm 2012). Kể từ năm 2007, Việt Nam đã bước vào thời kỳ cơ cấu "dân số vàng", có nghĩa là, cứ một người trong độ tuổi phụ thuộc (dưới 15 tuổi hoặc trên 60 tuổi) thì có hai người hoặc hơn trong độ tuổi lao động (từ 15 - 60 tuổi). Hay nói một cách khác, bình quân hai người lao động nuôi một người phụ thuộc.

Người lao động đang làm việc tại công ty. Nguồn: Internet.

Thời kỳ đặc biệt này chỉ xảy ra một lần trong lịch sử phát triển của bất kỳ một quốc gia nào. Đây là một cơ hội "vàng" khi sử dụng một lực lượng lao động trẻ dồi dào trong giai đoạn tăng trưởng kinh tế 2010 - 2020. Sau giai đoạn dân số vàng sẽ bước sang giai đoạn dân số già. Khoảng cách giữa hai giai đoạn này dài hay ngắn phụ thuộc việc điều chỉnh mức sinh của mỗi nước cũng như tùy thuộc vào tốc độ già hóa dân số. Như thế, chúng ta sẽ phải làm gì để tận dụng và phát huy cơ hội, đồng thời khắc phục và vượt qua những thách thức của cơ cấu dân số vàng và vấn đề già hóa dân số nhanh chóng?.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã biết tận dụng triệt để thời kỳ "cơ cấu dân số vàng" để tạo nên những kỳ tích trong phát triển kinh tế, đưa đất nước phát triển. Thời kỳ này, với số lượng lao động rất lớn sẽ là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy kinh tế phát triển. Theo các chuyên gia, cơ cấu "dân số vàng" thường kéo dài từ 30 đến 35 năm, thậm chí dài hơn, như nước Pháp trải qua 115 năm, Thụy Điển 85 năm, Hoa Kỳ 70 năm, Nhật Bản 26 năm. Tại Việt Nam, Tổng cục Thống kê dự báo là khoảng 20 năm; nhưng với tốc độ tăng nhanh tỷ lệ người cao tuổi thì nước ta có thể bước vào giai đoạn dân số già sớm hơn, khoảng năm 2034. Tuy nhiên, cơ cấu "dân số vàng" đặt ra không ít những khó khăn, thách thức cần giải quyết, như: Tốc độ tăng nhanh của số dân trong độ tuổi lao động sẽ có thể trở thành gánh nặng cho xã hội, nếu quốc gia có tỷ lệ thất nghiệp cao và năng suất lao động thấp. Ở nước ta, lực lượng lao động đông về số lượng, nhưng chất lượng chưa cao, thiếu hụt nghiêm trọng lao động có tay nghề, kỹ năng quản lý còn bất cập. Bên cạnh đó, tỷ lệ lao động trong nông nghiệp cao nhưng diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp do quá trình đô thị hóa và chuyển đổi mục đích sử dụng đất, dẫn đến gia tăng tình trạng thiếu việc làm cho thanh niên. Tỷ lệ thanh niên di cư tăng nhanh, nhưng các chính sách lao động, việc làm và các dịch vụ xã hội chưa được điều chỉnh kịp thời.

Để khắc phục những hạn chế và phát huy lợi thế của cơ cấu "dân số vàng", cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp: Tiếp tục duy trì mức sinh hợp lý nhằm kéo dài thời gian cơ cấu "dân số vàng", làm chậm quá trình "già hóa dân số". Tăng cơ hội việc làm, nhất là những việc làm tạo giá trị gia tăng, đa dạng hóa ngành nghề ở nông thôn; nâng cao chất lượng đào tạo nghề, đào tạo theo nhu cầu thị trường lao động. Ðẩy mạnh công tác thông tin và dự báo cung - cầu nhân lực từng nghề, ngành. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống các chính sách sử dụng lao động, lấy hiệu quả làm việc là tiêu chí ưu tiên hàng đầu trong sử dụng và đãi ngộ lao động. Cùng với đó, cần ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong công tác đăng ký, quản lý và thống kê dân số, bảo đảm cung cấp chính xác, hiệu quả và kịp thời các số liệu cơ bản về dân số, phục vụ công tác nghiên cứu, phân tích, dự báo, triển khai chính sách trong bối cảnh xã hội biến đổi nhanh và đa dạng.

Vấn đề "già hóa dân số" hay "dân số đang già" là tình trạng dân số trong đó tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên chiếm ít nhất từ 7% tổng dân số; hoặc khi tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm ít nhất từ 10% tổng dân số. Giai đoạn "dân số đã già" là tình trạng dân số trong đó tỷ lệ dân số từ 65 tuổi trở lên chiếm ít nhất từ 14% tổng dân số. "Dân số siêu già" là tình trạng dân số trong đó tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên chiếm ít nhất từ 21% dân số.

Tại nước ta, từ sự phát triển của kinh tế, xã hội, sự phát triển của khoa học kỹ thuật nói chung và khoa học y học nói riêng, cùng với cuộc sống yên bình, thì cuộc sống của người dân đã được kéo dài, tuổi thọ tăng lên. Đây là một trong những thành tựu to lớn của công tác chăm sóc sức khỏe cũng như của công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình, bởi vì ước muốn của con người là được sống thọ, sống khỏe. Tuy nhiên, khi tuổi thọ người dân tăng lên, thì tốc độ già hóa dân số cũng tăng nhanh, trở thành thách thức, hạn chế việc tận dụng thời cơ "dân số vàng" để tập trung nguồn lực lao động cho phát triển kinh tế, xã hội.

Nước ta bước vào giai đoạn "già hóa dân số" ngay từ năm 2011, sớm hơn 6 năm so với dự báo. Tại Tiền Giang, tỷ lệ người 60 tuổi trở lên năm 2012 là 11,25% và người từ 65 tuổi trở lên là 7,67%; cho nên, Tiền Giang bắt đầu bước vào giai đoạn già hóa dân số vào năm 2012. Tốc độ già hóa dân số nhanh sẽ phát sinh rất nhiều vấn đề. Trước hết, dân số già sẽ đi đôi với việc chi tiêu nhiều hơn cho chăm sóc sức khỏe, hưu trí, trợ cấp, an sinh xã hội... trong khi thời gian để Việt Nam chuẩn bị thích ứng với dân số già ngắn hơn nhiều so với các nước khác, dẫn đến mức tích lũy của quốc gia không đáp ứng kịp nhu cầu của xã hội. Bên cạnh đó, đa phần người cao tuổi không có tích lũy vật chất, 70% vẫn phải làm việc kiếm sống, trong khi người cao tuổi rất dễ bị tổn thương với những rủi ro kinh tế, xã hội khi con cái không có việc làm và cuộc sống ổn định. Ngoài ra, cơ cấu và mô hình bệnh tật người cao tuổi nước ta hiện nay đang thay đổi theo xu hướng bệnh không lây nhiễm, các bệnh mãn tính như bệnh về xương khớp, hô hấp, tim mạch, cao huyết áp, đột quỵ, tiểu đường, rối loạn chuyển hóa... tăng nhanh, dẫn đến chi phí chăm sóc y tế rất cao và tất yếu tạo thêm áp lực quá tải cho các bệnh viện vốn chưa được giải quyết dứt điểm. Những vấn đề này đòi hỏi cần phải xây dựng những chính sách phù hợp cho người cao tuổi để đối phó với việc dân số già hóa nhanh hơn dự báo.

Chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi. Nguồn: Internet.

Luật Người cao tuổi đã được ban hành từ ngày 23/11/2009 là cơ sở pháp lý cao nhất bảo vệ quyền và lợi ích chính đánh cho những người cao tuổi. Tại Tiền Giang, Ủy ban nhân dân tỉnh đã xây dựng và ban hành Kế hoạch số 95/KH-UBND ngày 11/6/2013 về thực hiện Chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi Việt Nam giai đoạn 2013 - 2020 trên địa bàn tỉnh, với mục tiêu chung là phát huy vai trò của người cao tuổi và nâng cao chất lượng chăm sóc người cao tuổi phù hợp với tiềm năng và tình hình phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh, đẩy mạnh công tác xã hội hóa các hoạt động chăm sóc và phát huy vai trò của người cao tuổi. Nội dung của Kế hoạch đã đề ra 08 hoạt động cụ thể để tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về các vấn đề liên quan đến người cao tuổi, phát huy vai trò của người cao tuổi, đồng thời quan tâm chăm sóc sức khỏe cũng như chăm sóc đời sống văn hóa, tinh thần, nâng cao đời sống vật chất người cao tuổi và chủ động chuẩn bị cho tuổi già.

Sở Y tế Tiền Giang đã xây dựng Kế hoạch thực hiện Chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi Việt Nam giai đoạn 2014 - 2020 với mục tiêu tăng cường sức khỏe về thể chất và tinh thần của người cao tuổi, nâng cao chất lượng mạng lưới y tế chăm sóc sức khỏe, phòng bệnh và khám bệnh cho người cao tuổi, đặc biệt quan tâm chữa bệnh cho người cao tuổi cô đơn, người cao tuổi bệnh nặng không thể đến cơ sở khám bệnh, chữa bệnh. Sở Y tế đã giao nhiệm vụ cho các bệnh viện đa khoa, bệnh viện chuyên khoa, bệnh viện y học cổ truyền có quy mô từ 50 giường bệnh trở lên phải bố trí giường bệnh điều trị nội trú và tổ chức buồng khám bệnh riêng cho người cao tuổi tại khoa khám bệnh. Các bệnh viện thành lập Khoa Lão khoa khi có đủ điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế và nhân lực; lập sổ theo dõi các bệnh mạn tính cho người cao tuổi trong hồ sơ theo dõi, quản lý sức khỏe người cao tuổi.

Đối với các trạm y tế xã, phường, thị trấn tổ chức khám bệnh, chữa bệnh cho người cao tuổi tại trạm y tế, hướng dẫn người cao tuổi các kỹ năng phòng bệnh, chữa bệnh và tự chăm sóc sức khỏe, đồng thời lập hồ sơ theo dõi, quản lý sức khỏe, quản lý bệnh mạn tính cho người cao tuổi tại địa phương, hướng dẫn phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng người cao tuổi bị tàn tật để phòng ngừa và phục hồi các di chứng do chấn thương, tai nạn hoặc do các bệnh tai biến mạch máu não, bệnh mạn tính, bệnh nghề nghiệp và các bệnh khác. Bên cạnh đó, trạm y tế sẽ cử cán bộ y tế đến khám bệnh, chữa bệnh tại nơi cư trú đối với người cao tuổi cô đơn, bị bệnh nặng không thể đến khám bệnh, chữa bệnh tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Sở Y tế cũng phối hợp liên ngành tăng cường tuyên truyền phổ biến kiến thức về rèn luyện thân thể, tăng cường sức khỏe và phòng bệnh, đặc biệt là các bệnh thường gặp ở người cao tuổi để người cao tuổi tự phòng bệnh. Việc bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe người cao tuổi vừa là trách nhiệm, thể hiện đạo lý, văn hóa sống của dân tộc, cộng đồng. Chúng ta đã, đang và sẽ quan tâm hơn nữa trong đầu tư xứng đáng về vật chất và nguồn nhân lực cho chăm sóc sức khỏe người cao tuổi - nguyên khí của quốc gia - góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người dân, hoàn thành thật tốt mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".

BS CKII Trần Thanh Thảo

- + Đọc bài viết In bài viết Gửi bài viết