Quan hệ ngoại giao giữa Mỹ và Cuba sau chiến tranh thế giới như thế nào

Mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Cuba ngày càng bền chặt (Ảnh minh họa: qdnd.vn)

Nhận lời mời của Bí thư Thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch nước Cộng hòa Cuba Miguel Díaz-Canel, Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc dẫn đầu Đoàn đại biểu cấp cao Đảng và Nhà nước Việt Nam thăm chính thức nước Cộng hòa Cuba từ ngày 18 - 20/9.

Chuyến thăm chính thức Cuba của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và Đoàn đại biểu Cấp cao Đảng, Nhà nước ta thể hiện Việt Nam thực sự coi trọng, quyết tâm tiếp tục tăng cường, làm sâu sắc hơn nữa truyền thống quan hệ đoàn kết anh em, hợp tác toàn diện và hoàn toàn tin cậy lẫn nhau giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân hai nước cũng như tái khẳng định mạnh mẽ tình đoàn kết, sự ủng hộ nhất quán của Việt Nam đối với sự nghiệp Cách mạng chính nghĩa của nhân dân Cuba anh em.

Chuyến thăm chính thức Cuba của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và Đoàn đại biểu Cấp cao Đảng, Nhà nước ta có ý nghĩa hết sức đặc biệt khi Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc là nguyên thủ nước ngoài đầu tiên thăm chính thức Cuba kể từ khi xảy ra đại dịch COVID-19 từ đầu năm 2020; là chuyến thăm cấp cao song phương đầu tiên của nhiệm kỳ mới ở hai nước, sau khi Đại hội lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam và Đại hội lần thứ VIII của Đảng Cộng sản Cuba lần lượt được tổ chức thành công đầu năm 2021.

Quan hệ đoàn kết, anh em giữa Việt Nam và Cuba do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Fidel Castro đặt nền móng trong hơn 60 năm qua được thúc đẩy ngày càng phát triển lớn mạnh không ngừng. "Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu mình", câu nói bất hủ của Chủ tịch Cuba Fidel Castro đã in sâu vào trái tim các thế hệ người Việt Nam, thể hiện sâu sắc tình anh em, tình đồng chí keo sơn giữa Việt Nam-Cuba trong những năm tháng chiến tranh ác liệt và trong công cuộc xây dựng, đổi mới đất nước hiện nay.

Ngay sau ngày cách mạng Cuba thành công (1/1/1959), Cộng hòa Cuba là quốc gia Mỹ Latin đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ với Việt Nam (2/12/1960), đồng thời công nhận Phái đoàn đại diện thường trú của Mặt trận (7/1962) và thành lập Ủy ban toàn quốc đoàn kết với miền Nam Việt Nam (25/9/1963); công nhận về mặt ngoại giao Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam (20/12/1965) và cũng là nước đầu tiên cử Đại sứ bên cạnh Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng (3/1969). Những năm thập niên 1970 của thế kỷ trước, trong thời kỳ gian khổ nhất cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam, dù cuộc sống còn khó khăn, song Đảng, Nhà nước và nhân dân Cuba luôn đồng hành, chắt chiu dành cho Việt Nam sự ủng hộ lớn nhất cả về vật chất lẫn tinh thần; đã bán hàng vạn tấn đường lấy ngoại tệ gửi cho Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam đánh Mỹ; gửi nhiều kỹ sư, công nhân, bác sĩ và nhân viên y tế cùng thuốc men, dụng cụ y tế giúp chữa trị cho người dân Việt Nam.

Trong chuyến thăm chính thức Việt Nam lần đầu tiên vào tháng 9/1973, bất chấp tình hình nguy hiểm, Chủ tịch Fidel Castro đã đến tận khu giải phóng Quảng Trị. Thay mặt nhân dân Cuba, Chủ tịch Fidel Castro tặng Việt Nam 5 công trình kinh tế-xã hội với tổng giá trị khoảng 80 triệu USD, gồm: Khách sạn Thắng Lợi, Trại bò giống Ba Vì, tuyến đường Sơn Tây-Xuân Mai (Hà Nội), Bệnh viện Việt Nam-Cuba (Đồng Hới, Quảng Bình), Xí nghiệp gà Lương Mỹ. Cũng trong chuyến thăm này, Chính phủ Cuba cũng quyết định chi hơn 6 triệu USD để mua thiết bị hiện đại và cử một số chuyên gia về cầu đường sang Việt Nam tham gia cùng bộ đội Trường Sơn mở rộng đường mòn Hồ Chí Minh… Cuba cũng là nước có vai trò rất quan trọng trong việc vận động các nước Mỹ Latinh ủng hộ Việt Nam gia nhập Liên hợp quốc tại Khóa họp 32 Đại hội đồng Liên hợp quốc năm 1977. Trong suốt thập niên 1980-1990, dù phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, đặc biệt là chống lại chính sách bao vây, cấm vận của Mỹ, Cuba tiếp tục viện trợ thuốc men, vacxin, lương thực cho Việt Nam.

Đáp lại tình cảm to lớn của nhân dân Cuba đã dành cho Việt Nam, khi Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Ðông Âu sụp đổ, Mỹ siết chặt cấm vận, Cuba đã phải đương đầu với muôn vàn khó khăn, trong hoàn cảnh đó, Việt Nam đã dành cho đất nước anh em Cuba sự ủng hộ hết lòng, đã gửi gạo, quần áo, đồ dùng học tập và nhiều mặt hàng tiêu dùng thiết yếu sang giúp nhân dân Cuba. Từ đó đến nay, Việt Nam tiếp tục viện trợ lương thực, thực phẩm, máy móc và trang thiết bị giúp nước bạn, đồng thời tích cực vận động các quốc gia trên thế giới kêu gọi Mỹ bỏ bao vây cấm vận Cuba.

Vào những năm 90 của thế kỷ trước, khi Cuba phải đương đầu với “thời kỳ đặc biệt” với nhiều thách thức, khó khăn về kinh tế - xã hội và khi Cuba tiến hành đường lối “cập nhật hóa mô hình phát triển kinh tế-xã hội”, Việt Nam đã chân thành chia sẻ với Cuba về kinh nghiệm Đổi mới. Thông qua Ủy ban Liên Chính phủ hai nước, Việt Nam duy trì cung cấp gạo ổn định cho Cuba, triển khai một số dự án hỗ trợ Cuba phát triển sản xuất lương thực và thủy sản tại chỗ, cùng một số chương trình hỗ trợ và hợp tác thiết thực khác.

Nhân dân Việt Nam, với đạo lý uống nước nhớ nguồn và tình cảm xuất phát từ trái tim dành cho Cuba, đã nhiều lần bày tỏ tình đoàn kết, ủng hộ nhiệt tình đối với nhân dân Cuba anh em, thể hiện qua các phong trào đoàn kết, ủng hộ Cuba và các đợt quyên góp do các tổ chức chính trị - xã hội Việt Nam phát động. Hai nước luôn phối hợp chặt chẽ trên các diễn đàn quốc tế. Việt Nam luôn bày tỏ lập trường nhất quán ủng hộ Cuba, yêu cầu Mỹ chấm dứt lệnh cấm vận kinh tế và tài chính chống Cuba; tích cực tham gia hoặc đăng cai tổ chức các Hội nghị khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đoàn kết với Cuba. Trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã cùng với các nước thành viên ASEAN ủng hộ Cuba tham gia, ký kết Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) ngày 10/11/2020.

Cuba tiếp tục là đối tác quan trọng và tin cậy của Việt Nam. Hai bên đã xây dựng mối quan hệ hữu nghị mật thiết và hợp tác sâu rộng giữa hai Đảng, Chính phủ, Quốc hội và ở tất cả các cấp độ từ trung ương đến địa phương, giữa các đoàn thể, tổ chức chính trị - xã hội.

Hai nước thường xuyên trao đổi đoàn, bao gồm các đoàn Cấp cao, các đoàn Đảng, Chính phủ, Quốc hội, Bộ, ngành, địa phương và các tổ chức chính trị - xã hội; duy trì trao đổi, hợp tác thực chất thông qua các cơ chế hiện có gồm Ủy ban liên Chính phủ Việt Nam – Cuba về hợp tác kinh tế và khoa học - kỹ thuật (UBLCP), Hội thảo lý luận giữa hai Đảng, Tham khảo chính trị giữa hai Bộ Ngoại giao, Đối thoại Chính sách Quốc phòng. Trong suốt 38 kỳ họp UBLCP, Việt Nam luôn tham gia tích cực, phối hợp thúc đẩy hiệu quả nhiều chương trình, dự án hợp tác song phương Việt Nam – Cuba về kinh tế, thương mại, đầu tư, nông nghiệp, khoa học - công nghệ, văn hóa… Quan hệ đầu tư song phương còn rất nhiều tiềm năng, hiện đã có 03 dự án đầu tư của Việt Nam ở Cuba đi vào hoạt động.

Trước tình hình dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, tình đoàn kết và ủng hộ lẫn nhau Việt Nam - Cuba cũng đã được thể hiện mạnh mẽ, cụ thể, thiết thực. Cuba đã sớm quyết định cử chuyên gia sang Việt Nam để trao đổi kinh nghiệm ứng phó với dịch bệnh và dành tặng Việt Nam hàng ngàn liều thuốc hỗ trợ điều trị COVID-19; Việt Nam cũng tặng Cuba 5.000 tấn gạo với danh nghĩa “Quà tặng của Đảng, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam gửi nhân dân Cuba” cùng một số trang thiết bị y tế khác. Lãnh đạo Cấp cao và các Bộ, ngành hai nước tiếp tục duy trì trao đổi qua hình thức trực tuyến, gần đây nhất là Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng và Bí thư Thứ nhất Ra-un Cát-xtơ-rô (9/2/2021); Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Bí thư Thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch Mi-ghen Đi-át Ca-nen (5/5 và 27/7/2021); Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và Bí thư Thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch Đ. Ca-nen (23/8); Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Thủ tướng Ma-nu-ên Ma-rê-rô Cờ-rút (1/7/2021); Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh với Bộ trưởng Ngoại giao Cuba Bru-nô Rô-đri-ghết Pa-ri-da (16/3); Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn và Ngoại trưởng Cuba B. R. Pa-ri-da (7/5/2021); Trưởng Ban Đối ngoại Trung ương Lê Hoài Trung và Trưởng Ban Khoa học, Giáo dục, Thể thao Trung ương Cuba Hô-rơ-hê Lu-ít Brô-chê nhằm thông báo kết quả Đại hội XIII của Đảng ta và Đại hội VIII Đảng Cộng sản Cuba (28/5/2021); Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thanh Long với Bộ trưởng Y tế Cuba Hô-xê An-gên Pôn-tan trao đổi về cung ứng vắc-xin phòng COVID-19 do Cuba sản xuất (16/6); Bộ trưởng Công an Tô Lâm với Bộ trưởng Nội vụ La-xa-rô An-béc-tô An-va-rết (23/6).

Quan hệ đoàn kết, hữu nghị giữa Việt Nam và Cuba do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Fidel Castro đặt nền móng mãi mãi là biểu tượng bất diệt của chủ nghĩa quốc tế trong sáng, vô tư và thủy chung, là niềm tự hào của các thế hệ sau này của nhân dân hai nước. Được xây dựng, vun đắp từ tình cảm, trí tuệ và sức lực của hai dân tộc, được thử thách qua những năm tháng khó khăn nhất của lịch sử, quan hệ Việt Nam-Cuba trở thành tài sản vô giá và nguồn cổ vũ lớn lao cho sự nghiệp cách mạng ở mỗi nước; là nhân tố quan trọng góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở hai nước, thực sự là mối quan hệ hữu nghị, đoàn kết anh em, trước sau như một, mối quan hệ đã trở thành biểu tượng của thời đại, là tài sản vô giá mà hai Đảng và nhân dân hai nước Việt Nam - Cuba luôn giữ gìn, bảo vệ, vun đắp và truyền tiếp cho các thế hệ mai sau./.

(ĐCSVN) - Tái lập quan hệ ngoại giao với Cuba được coi là sự kiện lớn trong chính sách ngoại giao của Mỹ trong năm 2014. Tuy nhiên, nhìn từ chính sách đối nội củaMỹ hiện nay thì đây lại được coi là bước đi tạo sự khác biệt giữa đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa.

.

Tái lập quan hệ giữa Mỹ và Cuba là một trong những sự kiện nổi bật trong năm 2014 (Ảnh AP)

Năm 2014 sắp qua với những sự kiện “buồn lớn nhiều hơn vui nhỏ”. Từ “khủng hoảng Ukraine” qua “Nhà nước Hồi giáo” với những vụ tàn sát đẫm máu đến dịch Ebola khủng khiếp ở châu Phi, nhưng trong những ngày cuối năm lại lóe lên tia sáng bất ngờ của sự hòa dịu. Hơn nửa thế kỷ qua, mối quan hệ băng giá giữa Cuba và Mỹ, bắt đầu từ sự kiện Mỹ cắt đứt quan hệ ngoại giao vào năm 1960 và cuộc bao vây cấm vận kéo dài đối với Cuba, tạo nên bước tường thù địch giữa hai quốc gia ở Tây bán cầu, giờ đây đang ấm dần. Ngày 17/12/2014 trở thành mốc lịch sử mới trong quan hệ Mỹ - Cuba. Trên truyền hình ở cả hai nước và hầu như trong cùng một thời điểm, Tổng thống Mỹ Barak Obama và Chủ tịch Cuba Raul Castro cùng thông báo với toàn thế giới về những bước đi, tiến tới bình thường hóa quan hệ giữa hai nước, trong đó, có việc mở đại sứ quán của nhau ở mỗi nước. Tổng thống Mỹ thừa nhận, “rõ ràng những thập kỷ Mỹ cô lập Cuba không thành công trong việctạo ra những thay đổi đối với đất nước Cuba”.

Tin tức về việc tiến tới bình thường hóa quan hệ giữa Mỹ và Cuba lập tức trở thành sự kiện hàng đầu, thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế. Các hãng truyền thông trên thế giới nhất loạt đưa tin với hàng tít lớn về “sự kiện thế kỷ này” và đánh giá tầm quan trọng của sự kiện này, không chỉ đối với quan hệ giữa hai nước mà còn có ý nghĩa lớn đối với nền chính trị thế giới.

Tuy nhiên, sẽ là quá sớm để lạc quan về sự cải thiện nhanh chóng mối quan hệ này. Vấn đề ở chỗ là, đi liền với việc bình thường hóa quan hệ với Cuba, phía Mỹ phải dỡ bỏ lệnh cấm vận, phong tỏa Cuba, vốn đã vấp phải sự phản đối của cộng đồng quốc tế trong hàng thập kỷ qua, nhưng lại được các nghị sĩ của đảng Cộng hòa (phe chiếm đa số trong Quốc hội Mỹ hiện nay) ủng hộ. Chính những lực lượng này là rào cản đáng kể để chính quyền của Tổng thống B. Obama hiện thực hóa điểm đột phá này trong chính sách đối ngoại với Cuba. Mặc dù vậy, tuyên bố về “một giai đoạn mới trong quan hệ giữa hai nước đã bắt đầu” vẫn được đánh giá là dấu hiệu tích cực, phù hợp với xu thế hòa giải hiện này trên thế giới.

Chính sách bao vây cấm vận đã dần dần trở lên lỗi thời trong quan hệ quốc tế, vì ngày càng mang lại nhiều hệ lụy phản tác dụng hơn là đạt được những mục tiêu chính trị nào đó. Chính Tổng thống B. Obama đã thừa nhận rằng, việc duy trì một chính sách thù địch với Cuba suốt từ thời kỳ Chiến tranh lạnh đến nay là một điều vô lý, nhất là khi đối thủ chính của Mỹ là Liên Xô đã tan rã từ hơn hai thập kỷ nay. Trong khi đó, Mỹ đã thiết lập quan hệ đậm đà với các quốc gia hậu Xô viết, với Trung Quốc. Trong khi chủ nghĩa khủng bố và tư tưởng Hồi giáo cực đoan đang nổi lên như một kẻ thù tiềm tàng, thì việc thêm bạn bớt thù đối với Mỹ trong lúc này cầnđược coi trọng. Việc duy trì, cấm vận, bao vây Cuba là một sai lầm và không phải là một quyết định hợp lý trong khi toàn bộ cộng đồng quốc tế đã thiết lập, duy trì quan hệ bình thường với Hòn đảo Tự do.

Tái lập quan hệ ngoại giaovới Cuba, Mỹ muốn khẳng định “sức mạnh mềm” của Washington không hề suy giảm, mà trái lại, trong bối cảnh kinh tế Mỹ đang trên đà phục hồi thì nỗ lực ngoại giao nhằm mở cửa thương mại toàn cầu thông qua Hiệp định Đối tác xuyên Thai Bình Dương (TTP), cũng như những tiến bộ (hy vọng đạt được) trong đàm phán hạt nhân của Iran càng khẳng định sức mạnh đó. Với những chính sách thương mại và ngoại giao “uyển chuyển”, Mỹ đang muốn thể hiện các ý đồ chiến lược và những ưu tiên chính trị trong thời gian tới.

Cuba từ lâu đã tái hòa nhập vào các sinh hoạt chính trị, kinh tế quốc tế, nhất là nhiều quốc gia ở khu vực Mỹ Latinh đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Cuba. Uy tín, vị thế của Cuba tại một số diễn đàn quốc tế và khu vực được khẳng định. Các nước Mỹ Latinh đã lập ra các cơ cấu song phương với Tổ chức các quốc gia châu Mỹ mà dưới sức ép của Mỹ, Cuba đã bị khai trừ cho đến năm 2009, trước khi các nước thành viên chấp nhận quyền tái hòa nhập của Cuba. Trong những năm 1990 của thế kỷ trước, Cuba giữ vai trò tiên phong trong việc giải quyết và làm dịu các cuộc xung đột ở Trung Mỹ - hệ quả khắc nghiệt của Chiến tranh lạnh. Cùng với Cộng đồng các quốc gia Mỹ Latinh và Caribe (CELAC), Liên minh các quốc gia Nam Mỹ (UNASUR) và nhiều diễn đàn quốc tế khác, Mỹ đã công khai thừa nhận đóng góp trên của Cuba.

Dư luận Mỹ Latinh cho rằng, việc bình thường hóa quan hệ với Cuba sẽ giúp Tổng thống Mỹ B. Obama thoát khỏi sự bế tắc ngoại giao sắp tới. Vào năm 2015, Panama – đồng minh trung thành của Mỹ - sẽ đăng cai Hội nghị Thượng đỉnh châu Mỹ. Cuba, với tư cách một quốc gia châu Mỹ đã được nước chủ nhà Panama gửi lời mời chính thức. Nhờ bình thường hóa quan hệ với Cuba trước khi Hội nghị này diễn ra mà Tổng thống Mỹ không phải đối mặt với hai sự lựa chọn, hoặc là tẩy chay Hội nghị vì sự có mặt của Cuba, hoặc sẽ mạo hiểm gặp nhà lãnh đạo cao nhất của Cuba Raul Castro. Ở lựa chọn tẩy chay, Mỹ sẽ phải đối mặt với khó khăn trong quan hệ ngoại giao và “giải thích” với nước chủ nhà. Thêm vào đó, các nước tham gia Hội nghị sẽ nhìn nhận, đánh giá Mỹ như thế nào khi đứng ngoài các cuộc thảo luận về tình hình châu lục. Ở lựa chọn thứ hai – gặp gỡ Chủ tịch Raul Castro khi chưa khôi phục quan hệ ngoại giao liệu có bị coi là “hành động mạo hiểm?”. Thế nhưng, mọi sự đã trở nên đơn giản hơn nhiều sau sự kiện cùng nhau tuyên bố về việc bình thường hóa quan hệ giữa hai bên hôm 17/12. Tổng thống B. Obama sẽ đến tham dự hội nghị và sẽ có các cuộc tiếp xúc với nhà lãnh đạo Cuba, mà không phải bận tâm đến hai sự lựa chọn “khó khăn” nêu trên. Trái lại, cả hai việc này, chắc chắn sẽ được đánh giá cao.

Nhìn lại quá khứ, trước khi những tuyên bố về việc tái lập quan hệ Cuba – Mỹ, một điều dễ dàng nhận thấy là, Cuba luôn tỏ rõ sự sẵn sàng cải thiện quan hệ với Mỹ. Tuy nhiên, trong khi đón chào quyết định của Tổng thống B. Obama, vẫn còn đó câu hỏi: “Tại sao quyết định đó không được đưa ra sớm hơn mà lại đúng vào thời điểm này?”.

Câu hỏi này có thể trả lời bằng chính những sự kiện chính trị diễn ra ở nước Mỹ trong thời gian gần đây. Nếu xét trên góc độ này thì quyết định bình thường hóa quan hệ với Cuba xuất phát từ nhiều yếu tố đối nội hơn là đối ngoại. Quy mô chính sách đối nội của chính quyền Tổng thống B. Obama đã thay đổi khi mà đảng Dân chủ thất bại trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ. Thất bại này sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, diễn ra trong năm 2016. Vấn đề của Tổng thống B. Obama là lấy lại hình ảnh của đảng Dân chủ trong mắt cử tri Mỹ. Người dân Mỹ có thể dễ dàng nhận thấy những nỗ lực của ông B. Obama trong việc xử lý nhiều vấn đề nhạy cảm đang nảy sinh trong lòng nước Mỹ như: Cải cách chính sách nhập cư; lên án thái độ của cảnh sát các thành phố đối với công dân gốc Phi... Những động thái đó vừa để làm dịu tình hình, nhưng cũng là những điểm nhấn để khẳng định sự khác biệt giữa cung cách điều hành đất nước của đảng Dân chủ so với đảng Cộng hòa.

Quyết định bình thường hóa quan hệ với Cuba là câu trả lời “cao tay” đối với đảng Cộng hòa và là một trong những bước đi đầu tiên, căn bản, tạo dấu ấn cho chiến dịch vận động bầu cử Tổng thống năm 2016 cho đảng Dân chủ của Tổng thống B. Obama./.

Vũ Cân