Vang bóng 1 thời là gì

Tôi đọc Vang bóng một thời vào khoảng năm lớp 8 nếu nhớ không nhầm, ngày đó còn non nớt nên hãy vẫn còn chưa hiểu lắm về những gì viết trong đó, chỉ mơ hồ cảm thấy có gì đó rất bí ẩn phủ lên từng câu chữ, cảm thấy trong từng câu chuyện có thứ gì đó làm bản thân không thể dứt ra được, nhưng hãy còn nhìn với ánh mắt khi đọc một truyện khoa học giả tưởng. Những điều này đã từng thực sự diễn ra hay sao? Đọc xong, rồi để đó, cũng chẳng mấy khi mang ra nghiển ngẫm lại. Để rồi mấy ngày trước khi đang đi ngoài đường bồng dưng lạnh toát người khi nhớ về những câu chuyện trong Vang bóng một thời.

Vang bóng một thời là một tập gốm mười một truyện ngắn. Như cái tên đã nói, toàn bộ nội dung tác phẩm là những tiếng vọng của một ngày xa xưa, làm sống lại cả một xã hội cũ kỹ với những thú vui thanh tao đầy kiểu cách, cái thời mà cách giết người cũng có nghệ thuật riêng của nó và đánh bạc cũng tràn ngập tính văn thơ .

Đọc Vang bóng một thời cảm thấy như bản thân đang nhìn xuyên qua lớp bụi mỏng của thời gian, quay về một thời đại mà trong đó mọi thứ đều trở nên quyến rũ một cách đầy ma mị. Cái thời điểm chuyển giao khi vẻ đẹp cũ đang lụi tàn nhường chỗ cho những giá trị mới vừa tìm đến. Một giai đoạn hấp hối, khi mà những thú vui tinh thần, những giá trị cũ hắt chút hơi thở cuối cùng đầy tiếc nuối rồi vụt tắt.

Có gì ma mị và bi tráng hơn cảnh ông Bát Lê cùng lối chém treo ngành trứ danh chém vun vút đầu của mười hai tên tử tù trong ánh ráng chiếu? Có gì nghiêm cẩn hơn bát trà của cụ Ấm uống lúc sớm mai? Có gì thanh tao hơn một buổi tiệc rượu Thạch Lan Hương? Có cảm giác cái thời gian ấy, bất kỳ một điều gì cũng có phép tắc riêng và vẻ đẹp nằm trong từng phép tắc ấy cùng với cái tâm của người thực hiện: Từ bài hát trấn hồn khi chém đầu người chết, đến sự kính cẩn trong cách pha trà, từ những buổi thả thơ đến mâm cỗ trung thu. Tốt nhất, đẹp nhất, nghiêm cẩn nhất.

Nhưng không khó để nhận ra sự lụi tàn đang dần rờ đến, khi những móng tay của thời gian đã vươn ra: cái lối chém treo ngành không còn người truyền lại, cái ấm Thế Đức gan gà đem bán hai mảnh hai phiên ở chợ, tài tử thác nơi hoang vu. Lụi tàn đã đến, những phép tắc bắt đầu bị lung lay. Con người ta vẫn cố gắng níu kéo đến lúc nào hay lúc đó,  nhưng cảm thấy rõ rang sự bất lực trước thời gian. Những gì xót lại chỉ còn là tiếng vang của một thời đại xưa.

Vang bóng một thời không viết về nghệ thuật, Vang bóng một thời viết về những lề thói sinh hoạt cổ xưa cùng những phép tắc của nó đã được nâng đến tầm nghệ thuật, những thứ đã chết đi cùng tiếng chép miệng :”Phiền phức” của thời đại, không cách nào bảo tồn. Xót xa, nhưng có thể làm gì khác, khi mà lòng người còn chưa thể tịnh tâm, khi mà cuộc sống ngày càng bon chen, tao nhã sẽ trở thành xa xỉ.

Nhưng dù gì đi nữa, với tôi mà nói,  đây là một áng văn đã đạt mức toàn vẹn, toàn mỹ, làm cho tôi mỗi khi nhớ lại vẫn cảm thấy ngỡ ngàng.

Vang Bóng một thời tuyển tập 12 tác phẩm truyện ngắn và tùy bút mang đậm cái chất Nguyễn Tuân duy mỹ, được in thành sách lần đầu năm 1940. Từ đó đến nay, sách được tái bản không biết bao nhiêu lần và được Nhã Nam đưa vào bộ sách Việt Nam danh tác cùng với Miếng ngon Hà Nội, Việc làng, Gió đầu mùa, Hà Nội băm sáu phố phường…

 “Nguyễn Tuân xuất hiện trên văn đàn Việt Nam đã tạo được ấn tượng ngay từ đầu bởi sự độc điệu. Độc điệu ở thể văn – tùy bút. Độc điệu ở giọng văn – phóng túng. Độc điệu ở chất văn – ngông ngang. Độc điệu ở tình văn – hoài niệm. Độc điệu ở ý văn – duy mỹ” – Trích lời mở đầu “Vang Bóng một thời”.

Tiếng thở dài trước sự mờ dần của những nét đẹp cũ

Đi suốt 12 thiên truyện ngắn và tùy bút, người đọc lạc giữa những câu chuyện vừa thực vừa hư. Đó cái ám ảnh, day dứt trong tiếng hát văng vẳng trên đê “sống không ghét nhau/chết không oán nhau” của lão đao phủ già có ngón nghề “chém cheo ngành” kỳ lạ. Đó là cái ngây ngất trước tiếng đàn giai nhân buổi trăng sáng lay động mặt nước sông Hương rồi lại buồn tái tê chứng kiến của cái cao ngạo phong nhã của chữ nghĩa chìm nổi trong cuộc đỏ đen bởi gánh nặng mưu sinh trong “thả thơ”, “đánh thơ”. Là cái say mê trước sự tỷ mẩn chăm chút cầu kỳ của người phải lòng trà, trót yêu hoa thì càng sầu thảm phôi pha khi những chiếc ấm trà quý bị bán đi vì miếng cơm manh áo. Là cái ma quái liêu trai của vong hồn ma nữ tìm về báo oán hai anh tú tài lều chõng đi dự kỳ thi hương cuối cùng thời mạt nho, công danh chẳng đặng thì cái mối duyên với cô hàng giấy mực cũng chẳng dám bàn. Hay ngẩn ngơ trước trốn bồng lai tiên cảnh trên đỉnh Non Tản mà những kẻ phàm phu tục tử có cơ may được đặt chân lên rồi chẳng muốn quay về.  

Bằng những từ ngữ chau truốt, chọn lựa kỹ càng, cụ Nguyễn Tuân làm hiện về trong tâm trí người đọc những cái thú ấy thật hoàn mỹ, với toàn bộ sự trân quý, nâng niu. Nhưng càng đẹp bao nhiêu, người ta càng tiếc nuối bấy nhiêu khi chúng cũng đang dần mất đi cùng người. 

“Cụ Äm cũng thở đánh phù một cái, như khi người ta được gặp lại bạn cố nhân sau nhiều giây phút mong chờ… Chưa bao giờ ông già này dám cẩu thả trong cái thú chơi thanh đạm. Pha cho mình cũng như pha trà mời khách, cụ Äm đã để vào đấy bao nhiêu công phu. Những công phu đó đã trở nên lễ nghi, nếu trong ấm trà pha ngon, người ta chịu nhận thấy một chút mùi thơ và một tị triết lý và tâm lý.” – Chén trà trong sương sớm.

Ngẫm về biết đủ, cái thiên lương, cái thiện, cái mỹ 

Ngày nay, khi buổi loạn lạc đã qua, con người bình thản trở lại với thú chơi hoa thưởng trà, nhưng mấy ai xét đến cái “tư cách” đủ mới dám chơi hoa như cụ Kép xưa trong “Hương Cuội”. Vẫn đang buổi giao thời Tây Ta va đập, mới cũ nhập nhằng, con người ngày càng sống nhanh , sống vội, sống cạn , một tác phẩm như Vang bóng một thời có lẽ khiến người đọc biết chậm lại, sâu hơn, nghĩ sâu hơn về cái chân, thiện , mĩ mà quay về chăm sóc những giá trị tinh thần đích thực của đời người. 

Người đọc sẽ không thể nào quên được hình ảnh ông Huấn Cao cho chữ trong một không khí khói tỏa như đám cháy trong nhà lao và lời nhắc người xin chữ: “thầy Quản nên tìm về quê mà ở đã rồi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ. Ở đây khó giữ thiên lương cho lành vững, và rồi cũng đến nhem nhuốc mất cái đời lương thiện đi”. 

Người đọc cũng không thể quên cái khung cảnh mờ sáng gió bấc còn thổi, và trong làn khói đun nước phủ mờ cả ngôi nhà ba gian, một cụ già áo the khoan thai “nhấc cả chén dầm, chén tống, chén quân ra khỏi lòng khay. Đến lúc dờ tới cái ấm con chuyên trà thì cụ kềnh càng hơn. Cụ ngắm nghía mãi chiếc ấm màu đỏ da chu, bóng khong một chút gợn”. Và hình ảnh anh con trai cả lễ phép ngồi hầu trà người cha già trong cái hương buổi sớm gió bấc ấy. 

Và biết bao giờ khung cảnh sum họp cả nhà quay quần ngày 30, gói giò, thái trứng, lau dọn bàn thờ, nấu bánh chưng và nấu kẹo mạch nha chơi xuân mới lại ấm cúng đến thế. Biết bao giờ trẻ con mới lại háo hức quanh người lớn dán đèn kéo quân, tỉa vỏ bưởi làm đèn hay hì hụi chuẩn bị mâm cỗ trông trăng rằm tháng Tám. Việt Nam hôm nay vẫn đang xoay mình trong buổi giao thoa Đông Tây ấy, cái thời nhộn nhịp bận tối mắt bù đầu, con người không còn thời gian mà ngồi xuống uống chén trà, mà biết quý cái sản vật trời đất. 

Cái đẹp của Vang bóng một thời nhắc nhở con người về  những cái nết cũ đẹp đẽ của một dân tộc Á Đông biết quý đức, trọng tình, mến tài, đề cao chữ “nghĩa” và tôn trọng một mực cái tôn ti, nền nếp, cái nghĩa cha con, anh em, bạn bè, thầy trò. 

Thứ văn chương “vang bóng một thời” 

Tác giả của Hòn Đất, nhà văn Anh Đức đã từng nhận xét về văn phong Nguyễn Tuân: “Không biết chừng nào mới lại có một nhà văn như thế, một nhà văn mà khi ta gọi là một bậc thầy của ngôn từ ta không hề thấy ngại miệng; một nhà văn độc đáo, vô song mà mỗi dòng, mỗi chữ tuôn ra đầu ngọn bút đều như có đóng một dấu triện riêng”. 

Thực thế, đọc đi đọc lại từng mẩu truyện hay tùy bút trong Vang bóng một thời, người đọc vẫn thấy không một từ dùng thừa, không một từ dùng sai. Người ta thầm thán phục thứ ngôn từ đẹp đẽ mà tinh tế, sâu sắc của cụ Nguyễn. Thứ văn chương mà đậm chất Á Đông ấy, với nhịp văn chậm rãi, mà sắc sảo, khó ai có thể tin tác phẩm đậm chất hoài cổ này được tác giả viết năm mới 29 – 30. Chỉ miêu tả đám than cháy trong cái hỏa lò đun nước, sao mà cũng đặc sắc!

“Những hòn than tàu cháy đều, màu đỏ ửng, cónhững tia lửa xanh lè vờn ở chung quanh. Không khí mỗi lúc dao động càng nâng cao thêm những ngọn lửa xang nhấp nho. Hòn lửa rất ngon lành, trở nên một khối đỏ tươi và trong suốt như thỏi vàng thổi chẩy…    Thỉnh thoảng, từ hòn than tự tiêu diệt buột ra một tiếng khô, rất khẽ và rất gọn. Thế rồi hòn than sống hết một đời khoáng chất. Bây giờ hòn than chỉ còn là một điểm lửa ấm ấp trong một cái vỏ tro tàn dầy và trắng xốp. Cụ Äm vuốt lại hai mái tóc trắng, cầm thanh đóm dài đảo lộn tàn than trong hỏa lò, thăm hỏi cái hấp hối của lũ vô tri vô giác.”

Đọc văn chương cụ Nguyễn, nhiều khi sởn cả da gà, vì ngôn ngữ, quá sắc sảo thường chỉ có được ở một con mắt quan sát tinh đời, một cái đầu từng đi và từng trải nhiều lắm. Bởi thế, văn chương có lẽ cũng chính là một cái đẹp thanh tao “Vang bóng một thời” mà ngày nay khó tìm được người “phù thủy ngôn từ” thứ hai như thế.

Link mua sách:

• Tiki: https://shorten.asia/jkJtSePA
• Lazada: https://shorten.asia/ws6DA3bJ
• Shopee: https://shorten.asia/PaKuhn6Y

Linh Naby

Linh là một biên tập viên khó tính, hay gắt gỏng và cực kỳ nghiêm khắc với những ai hay mắc lỗi chính tả.

Vang bóng một thời có ý nghĩa gì?

Vang bóng một thời là thể loại gì?

Vắng bóng 1 thời có bao nhiêu truyện ngắn?

Vang bóng một thời nói về ai?