Chất dinh dưỡng của đất được dự trữ ở đâu

Đất, chức năng và đặc tính của đất

Đất là yếu tốquan trọng trong nông nghiệp. Những người nông dân canh tác theo phương pháp hóa học thường coiđất nhưmột vật liệu hỗtrợcây trồng và cung cấp nước với chất dinh dưỡng hóa học, nhưng thật ra vấnđềkhôngđơn giản nhưvậy. Vì hiểu biết ít về đất, tiềm năng củađất (không chỉvề độphì) bịsuy giảm từnăm này qua năm khác.

1.Đất là gì?

Mặc dù chúng ta có thểthấy lớpđất bao phủ ởkhắp mọi nơi trên hành tinh chúng ta, trước khi sựsống xuất hiện thì không cóđất, chỉcóđá (khoáng) và nước. Sau khi sinh vật (thực vật) xuất hiện,đất mặt bắtđầuđược hình thành.

Đấtđược hình thành nhưthếnào? Khi chất hữu cơtừcây vàđộng vật trộn với bộtđá (khoáng), hoạtđộng của sinh vật và của hóa chấtđã tácđộng vào chất hỗn hợp (vô cơ, hữu cơ, nước, không khí v.v…) và mùnđược tạo thành qua hoạtđộng của vi sinh vật, từ đó tạo nênđất.Định nghĩađơn giản nhất củađất là hỗn hợp của chất vô cơ, mùn, nước và không khí.

Đấtđược hình thành qua quá trình dinh dưỡng và tích tụlại trên bềmặt hành tinh từhàng triệu nămđược gọi làđất mặt.Đất mặt giàu vềchất hữu cơ(mùn) và là lớpđất có năng suất cao nhất. Trồng trọt phụthuộc hoàn toàn vào lớpđất mặt. Nơi nào không cóđất mặt thì không có canh tác.

2. Chức năng vàđặc tính củađất

Các chức năng củađất trong nông nghiệp là:đỡcây; giữgìn và cung cấp chất dinh dưỡng, nước và không khí cho cây; tạođiều kiện thuận lợi cho cây sinh trưởng.Đất tốt thực hiện tốt cảba chức năng trên. Vậy loạiđất nào làđất tốt? Người nông dân thường quan niệmđất tốt làđất màu hơiđen, mềm và giàu vi sinh vật, nhiều giunđất v.v…Theo thuật ngữkỹthuật,đất tốt làđất có kết cấu tốt,độ ẩm tốiưu, giàu chất dinh dưỡng và có hoạtđộng sinh học cao.

Có thểchia phẩm chất củađất tốt thành tính chất vật lý, tính chất hóa học và tính chất sinh học.Đất thực sựtốt có sựcân bằng tốt và chất lượng caoởcảba tính chất này.

2.1. Các tính chất vật lý tốiưu

Đất phải có khảnăng giữnước cao và hút nước tốt.Đấtđược coi là có tính chất vật lý tốt hoặc có kết cấu tốt thì sẽ đảm bảo cảhai chức năng này.

Đất chủyếu cấu thành từchất rắn,(khoáng chất và chất mùn), nước và không khí.Đất có kết cấu tốt hay khôngđều tùy thuộcởsựphân bổcủa từng thành phần nói trên. Nếu nhưquá rắn thìđất lại trởnên cứng.Đểrễcây có thểmọc xuyên qua thìđất phải mềm. Quá nhiều nước trongđất sẽlàm giảm tỷlệkhông khí và gây ra sựthiếu oxi cho rễcây. Quá nhiều không khí trongđất sẽgây ra khô hạn. Nhưvậy, sựphân bổtốiưu giữa nước, không khí và chất rắn làđiều rất quan trọngđểxácđịnhđất tốt.

Đất có kết cấu tốt thường có cấu tạo là 40% chất rắn (trongđó chất mùn chiếm 5%), 30% nước và 30% không khí.

Các loại đất

Loạiđấtđược xácđịnh dựa trên sốlượng những thành phần khác biệt này.Đất sét có hàm lượng chất rắn cao, có khảnăng giữnước tốt song lại có hàm lượng không khí thấp.

Đất cát có hàm lượng và dựtrữkhông khí cao nhưng khảnăng giữnước lại kém. Sựkhác biệt giữađất sét và cát làởkích thước các phân tửvà kích thước những lỗtrống chứa các phân tử. Kích thước tốiưu của lỗtrống là khi vừa giữ được nước, vừa giữ được không khí.

Đất sét có phân tửnhỏvà lỗtrống bé nên chỉcần có nước là lỗtrống bịnghẽn nước và không khí bị đẩy ra ngoài. Cát có phân tửlớn và lỗtrống lớn nên kểcảnước có vào, không khí vẫn lọt qua vàđẩy nước ra ngoài. Vì thếta có thểsửdụngđất sét pha cát làmđất nông nghiệp.

Cùng một loạiđất nhưnhau nhưng có mảnhđất này tốt, có mảnh thì không. Hay nói cách khác, cùng loạiđất nhưng có thểtốt hoặc xấu. Nguyên nhân là do lượng mùn trongđất.

Mùn trong đất

Dođặc tính của mùn,đất giàu mùn (trên 5%) làđất có kết cấu rất tốt.

Thứnhất, mùn nhưbột hồtrộn với những phân tử đất nhỏthành một kết cấu vụn (kích thước tốiưu của các phân tửvà các lỗtrống). Thứhai, mùn có khảnăng giữnước rất cao. Do nhữngđặc tính này, nếu lượng mùnđược cung cấpđủ,đất sét sẽlại hút nước tốt vàđất cát cũng có khảnăng giữnước tốt.Điều này vô cùng quan trọng giúp cải tiến kết cấuđất một cách hiệu quảnhờlớp mùn.

Chu kỳdinh dưỡng cho thấy mùn gồm các chất hữu cơdo vi sinh vật phân hủy tạo thành, và mùn biến mất khi bịkhoáng hóa. Mùn không thểcòn mãi trongđất. Bởi vậy, nếu ta ngừng cung cấp chất hữu cơthì kết cấuđất bịxuống cấp, thoái hóa. Phân hóa học không bao giờlàm cho kết cấuđất phát triển. Hơn nữa, nó còn phá hoại kết cấuđất vì giết chết vi sinh vật và thúcđẩy sựkhoáng hóa. Lý do chính khiến kết cấuđất bịthoái hóaởBangladesh là dùng phân hóa học quá nhiều và thiếu chất hữu cơchođất.

2.2 Các tính chất hóa học tốiưu

Các tính chất hóa học củađất là những chức năngđược tácđộng hóa học hỗtrợ.Đất có tính chất hóa học tốt thường có khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng cao và cóđộpH tốiưu.

Khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng (CEC)

Khi hòa tan trong nước, các chất khoáng phân thành cation và anion thông qua tácđộng hóa học. Phần lớn các chất dinh dưỡng (chất khoáng) cần thiết cho câyđềuđược giữlại trongđất dưới hình thức các cation mang theo collid (chất keo), trừmột sốít thì mang theo photpho (lân) . Rễcây hút chất khoáng bằng cách traođổi cation và collid. Dođó,độCEC (Cation Exchange Capacity- khảnăng traođổi cation ) củađấtđược các nhà thổnhưỡng coi là chỉsốvềkhảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng củađất.

Đất có khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng cao hay thấp là tùyởchất lượng và sốlượng colliod trongđất. Colloid phẩm chất tốt có thểgiữ được nhiều cation còn colliod kém phẩm chất thì không.Đất xói mòn tạo ra colliod, cát thì không. Bởi vậy, khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng củađất cát thấp, cònđất sét lại cao hơn. Colliod từmùn là chất tốt nhất. Xét vềkhảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng, Colliod từmùn là yếu tốquyếtđịnhđất có trởthànhđất tốt hay không. Thiếu chất hữu cơtrongđất là nguyên nhân khiếnđất kém khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng.

Khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng – CEC Thành phần Me/100g

Hầu nhưnhững người nông dân sửdụng phân hóa họcđều phàn nàn rằng hàng năm họphải tăng sốlượng phân bón hóa học, tuy nhiên họkhông thểgiữ được sản lượng thu hoạch tương tự. Nguyên nhân là khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng bịxuống cấp, sự ỷlại vào phân hóa học cùng việc sửdụng ít chất hữu cơchođất khiến cho lượng mùn và keo mùn trongđất bịgiảm sút. Do vậy,đất ít khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng, nông dân buộc phải dùng phân hóa học nhiều hơnđểbù vào. Phân hóa học làm tăng tính hữu ích của những khoáng chất chính, chứkhông bao giờphát triển khảnăng bảo tồn chất dinh dưỡng.

ĐộpH củađất

ĐộpH củađất chỉrõ từng loạiđất:đất chua,đất trung tính hayđất kiềm.

Xét mức từ1-14, 7 làđộtrung tính, dưới 7độlàđất chua, trên 7độlàđất kiềm. Cây không thểsinh trưởng hoặc hấp thụmột sốchất khoáng trongđất quá chua hoặc quá kiềm.ĐộPH tốiưu cho cây là 5,5 – 7,5. Bảo tồn vàđiều chỉnhđất gần vớiđộPH 7 là hết sức quan trọng trong việc canh tác nông nghiệp.

Mùn có chức năng quan trọng trong việcđiều chỉnhđộpH củađất. Bản thân mùn không trung tính và có thểhấp thụaxit và chất kiềm (alkall) từbên ngoài. Sửdụng phân hóa học sẽkhiến chođất chua tựnhiên và không có chức năngđiều chỉnh PH. Các nhà khoa học khuyên nên dùng canxiđểtrung hòađộchua củađất, nhưngđây chỉlà biện pháp tạm thời và lại làm nảy sinh những vấnđềkhác.

2.3. Những tính chất sinh học tốiưu

Tính chất sinh học củađất là những chức năngđược hỗtrợbởi hoạtđộng của vi sinh vật nhưvi khuẩn, nấm, giun v.v… Có rất nhiều vi sinh vật trongđất (trên 100.000.000 trong 1 gamđất màu mỡ). Những hoạtđộng của chúng và sựcân bằng làđiều quyếtđịnhđất có tính chất sinh học tốiưu hay không.

Sựphân hủy và khoáng hóa

Theo chu kỳdinh dưỡng, vi sinh vật có vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡngđất và cung cấp các chất dinh dưỡng cho cây bằng cách tạo ra chất mùn trong quá trình phân hủy và thải ra khoáng chất trong quá trình khoáng hóa. Sựphân hủy và sựkhoáng hóa làđiều cần thiết chođất và cho cây. Vi sinh vật càng hoạtđộng tích cực thì mùn và chất khoáng càng hữu ích chođất và cây. Dođó, việc cung cấp chất hữu cơlàm thứcăn cho vi sinh vật làđiều bắt buộc khi cải tiếnđất – cải tiến vật lý và cải tiến hóa học. Tiếc thay, ngày nay nhà nông lại không coi trọng việc cung cấp chất hữu cơchođất mà lại trông chờvào phân bón hóa học.

Sức khỏe củađất

Một vai trò quan trọng khác của vi sinh vật là làm tăng sức khỏe chođất. Một sốvi sinh vật (nhưtuyến trùng, nấm, vi khuẩn v.v…) gây bệnh cho cây, song con sốnày ít hơn rất nhiều so với những vi sinh vật vô hại và hữu ích khác. Nếu nhưsựcân bằng vi sinh vật không bịphá vỡthì những vi sinh vật gây bệnhđược hạn chế ởmức không gây hại cho cây.

Chẳng hạn, có trên 200.000 loại tuyến trùng. Trongđó chỉcó 2%được biết là có hại cho cây còn 98% còn lại là vô hại. Hơn nữa, trong 98% này có một sốvi sinh vật thực sựhạn chế đến mức tối thiểu những tuyến trùng có hại. Một sốloài tảo biển cũngăn những tuyến trùng có hại. Vấnđềtuyến trùng không bao giờnảy sinh trongđiều kiện có sựcân bằng vi sinh vật. Gần 90% bệnh của cây là do nấm gây ra, thếnhưng lại có một sốnấm dùng chế được thuốc chữa bệnh (penixlin lấy từnấm xanh v.v..). Trongđất có cân bằng vi sinh vật thì sốlượng nấm thấp hơn vi khuẩn.Đó là do tỷlệvi khuẩn/ nấm cao.

Trích tác phẩm:Những bài học từ thiên nhiên (Lessons from Nature) – Shimpei Murakami (1991)

Nguồn ảnh: Apachai

Nội dung tác phẩm: Những Bài Học Từ Thiên Nhiên – Shimpei Murakami

1. Thiên nhiên và Nông nghiệp
2. Đất, chức năng và đặc tính của đất
3. Các vấn đề với nông nghiệp hóa học
4. Những nguyên tắc của nông nghiệp sinh thái
5. Bài học Bón phân và Bảo tồn đất
6. Bài học về Hệ thống canh tác
7. Quản lý dịch bệnh và cỏ dại
8. Quy trình tự sản xuất hạt giống

Vân Hồng

Xem thêm về: Hiểu về đất, Những bài học từ thiên nhiên

Danh mục: Đất, Tủ sách nông nghiệp

BÀI VIẾT CÙNG CHỦ ĐỂ

Bài học về Hệ thống canh tác

3 Giải pháp chống xói mòn đất hiệu quả nhất trong sản xuất nông nghiệp

Những nguyên tắc của nông nghiệp sinh thái

Đất là gì? Khái niệm và các thành phần của đất

Đất khỏe cho sự sống

TƯ VẤN MIỄN PHÍ

WAO sẽ liên lạc lại với bạn trong thời gian sớm nhất!

Δ

SẢN PHẨM TIÊU BIỂU

• 

  WAO BOOM – Chăm sóc đất, bảo vệ rễ, diệt trừ nấm hại trong đất

  885,000₫ Thêm vào giỏ hàng
• 

  MIG 29 Chitosan – Phòng trừ xoăn lá, xoắn ngọn, héo xanh

  170,000₫ Thêm vào giỏ hàng
• 

  Vaccin – Đặc trị thán thư, ghẻ, nứt thân xì mủ, thối trái, héo xanh

  205,000₫ Thêm vào giỏ hàng
• 

  Kéo cắt cành nhập khẩu Đức Original LOWE 15.107

  850,000₫ Thêm vào giỏ hàng
• 

  Phân bón lá amino A4 500ml – Tăng ra hoa đậu quả

  540,000₫ Thêm vào giỏ hàng